|
 |
|
Plantaardigheden.nl |
Leesmaar.nl |
|
Krachtigeplanten.nl |
Sint-Antoniusraapje (Ranunculus bulbosus - Knolboterbloem)
Overzicht Ranunculus bulbosus op deze site
Een tijd geleden botste ik, bij het zoeken naar hedendaagse namen voor oude plantennamen, op een artikel ‘Sint-Antonius in de plantenwereld’ (Breesgata 28 (2005), nr.3, pp. 6-16), van de hand van Ward Van Osta, lid van de heemkundige kring van Brasschaat. (http://home.base.be/vt640100/antonius-planten.pdf ) Daarin handelt de auteur over een aantal planten die vroeger met de heilige Antonius in verband werden gebracht.
Bij verder onderzoek vond ik een andere website die daar ook over handelde en die de teksten van Van Osta verder uitvoerig behandelde. De auteur, Adolf Hartsuiker, heeft het daarin uitvoerig over de persoon van Sint Antonius en al wat met die heilige in verband wordt gebracht. Heel wat planten verwezen vroeger naar hem of werden er mee geassocieerd (teunisbloem, Sint-Antoniusraapkens, Sint-Teunisnoot, Sint-Antoniuslelie, enz..)
In een eerste deel (http://www.adolphus.nl/xus/antonplant1.html) worden de ‘Antonius planten’ op het Isenheimer retabel van Colmar besproken. Dit altaarstuk hing vroeger in de kerk van het klooster van de Antonianen te Issenheim die nu niet meer bestaat. Op de 2 zijpanelen staan er scenes uit het leven van de heilige Antonius. Op de voorgrond van het linker zijpaneel staan de bloemen die met de heilige in verband worden gebracht. Informatie over de genezende kracht van die planten wordt grotendeels uit het Cruydeboeck (1554) van Dodoens gehaald dat in die zelfde periode tot stand kwam.
In een tweede deel wordt er uitvoerig gehandeld over alle planten die met Antonius in verband worden gebracht en dat zijn (of waren) er nogal wat.
http://www.adolphus.nl/xus/antonplant2.html
Eén zin, in het eerste deel bij de beschrijving van het Sint-Antoniusraapje (knolboterbloem), trok bijzonder mijn aandacht nl.: “Tenslotte zou er ook een relatie via het varken van Antonius kunnen zijn, aangezien ik op een site de uitleg tegenkwam dat het in het Engels Saint Anthony's turnip genoemd zou worden omdat het een favoriet voedsel is van zwijnen, en Antonius een zwijnenhoeder was!“. Die uitleg vindt men inderdaad overvloedig op allerhande websites, maar klopt dat ook?
In de Engelse versie van het Dodoens’ Cruydeboeck (versie 1563, p. 361), ‘A nievve Herbal (1578)”, door Henry Lyte staat er op p. 421: (zie verder onder fig.)
In de tekst staat er: “It is called in Neather Douchlande, Sint Anthuenis Raepken, that is to say, Saint Anthonies Turnep: we may call it, Rape Crowfoote, Goldknappe, Yellow Craw.”
Deze laatste beschouwing, “that is to say.(...)..we may..., is van de hand van Lyte. Dus gebruikten de Engelsen de naam ‘Saint Anthonies Turnep’ nog niet. Later wordt die wel gebruikt in het Engels.
Dat bewijst dat de Engelse naam gewoon uit het Vlaams vertaald is. Het achterafbewijs, als zou de naam, via de voorkeur van varkens voor de plant, naar Sint Antonius wijzen, slaat mijns inziens nergens op.
Waar de Vlaamse naam dan wel vandaan komt blijft een open vraag, zoals met zoveel andere plantennamen het geval is.
Lezers, die bijzonder geïnteresseerd zijn in oude plantenboeken en in de waarde die men toen toeschreef aan die planten, zullen ongetwijfeld heel wat leesvoer vinden in die uitstekende uiteenzettingen van de heer Hartsuiker.
December 2011
Luc Regniers.