4 Plantaardigheden.nl - Bestanddelen van thee

 

Beginpagina van Plantaardigheden.nl

 

 

Actuele toepassingen van planten

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten
Sitemap

Leesmaar.nl
Dodoens en meer bijzondere boeken

Leeswerk.nl
Artsenijgewassen
Flora Batava

Krachtigeplanten.nl
A modern herbal: 100 medicinale planten
Massachusetts Institute of Technology

Diverse artikelen

Bestanddelen van thee

Camellia Thee

   Doorgaans beperk ik me tot een korte inleiding als het om plantenbeschrijvingen gaat, maar bij thee kan ik er niet onderuit om uitgebreid daarop in te gaan. Het is met de koffie het meest verhandelde en gedronken drankje van de wereld. Het heeft een boeiende geschiedenis met alle wazen van mysterie eromheen. Vandaar flinke ruimte gemaakt voor de Thee.

   De eerste theestruiken die ik tijdens een klus tegenkwam in Centraal China, waren lang niet zo indrukwekkend als ik verondersteld had. Tussen een paar heuvels lag een vuilstortplaats waar ik een aantal dingen moest gaan organiseren. Op de hellingen rondom stonden tussen allerlei andere struiken en bomen een aantal losse struiken waarin ik de Camellia herkende. Niet zo moeilijk voor een gewezen tuinman, de gelijkenis met de Camellia japonica, een gewilde tuinplant, is groot. Het toeval was dat de aan mij toegewezen chauffeur ook botanie als hobby heeft en op mijn vragende “Cha”, antwoordde hij knikkend.

   De Chinezen slobberen hun thee de hele dag door. Het klopt wat er in de meeste encyclopedieën over geschreven staat, dat het drinken van de thee een vervanging is van gekookt water. Het water in China is niet betrouwbaar en het water van de Yang tse kiang; de Gele rivier, stinkt ronduit smerig al komt het uit de kraan. Het wordt voor het drinken dan ook gekookt, je moet er liefhebber van wezen om gekookt water te waarderen. In elk kantoor, huishouden en op hotelkamers vindt je waterkokers en zakjes theebladeren om de laffe smaak te verdrijven. De groene thee is de meest alom tegenwoordige soort. Nou ja soort, groene thee is in een gigantische variëteit te koop en tegen een grote prijsvariatie. De thee die wij gewoonlijk drinken en vaak zwarte thee noemen, heet daar in China rode thee en is niet zo populair als de groene. In bijna alle restaurants wordt groene thee gratis aangeboden en bijna opgedrongen. De kwaliteit en smaak lopen nogal uiteen. Rode en zwarte thee is meestal tegen betaling te krijgen voor de Chinese theeceremonie. Een gemiddelde ongeschoolde Chinese arbeider moet er wel een dag voor werken om buiten de deur een “thee” te gebruiken, vandaar dat het doorgaans stijf van prijs is te noemen.

   De meest gewaarde thee komt van jonge bladeren die even worden opgestoomd om daarna te worden gedroogd en geëest. Dat eesten is een warmtebehandeling om verdere omzettingen tegen te gaan die tijdens het verdere drogen en bewaren kunnen optreden. De rode thee is eerst gefermenteerd voor het eesten. De beroemde Oolong lijkt een mengsel van groene en rode thee en heeft ongeveer de halve tijd mogen fermenteren. Alle theesoorten die worden aangeboden zijn in vier groepen te verdelen: De rode , Oolong en andere “Zwarte” thee, groene thee en de “witte thee” de laatste is heel jong geplukt blad met het jonge scheutje erbij.

   De ondersoorten als bloementhee die je hier kan kopen zijn - in het gunstigste geval - gearomatiseerd door ze bloot te stellen aan sterk geurende bloemen of andere geurige planten delen, of ze onderscheidden zich in smaak door de omstandigheden en plaats waarin ze zijn opgegroeid of gefermenteerd en verpakt of de leeftijd of de groeitijd van de bladeren tijdens de pluk.

   Tegenwoordig is de mode om zwarte thee te aromatiseren met allerlei vruchtensmaakjes, bloemensmaakjes waarvan de oprechte liefhebber van het “pure” ’s nachts rillend wakker wordt. Vaak komen die aroma’s uit een fabriek. Als er iets snel in smaak valt te beïnvloeden, dan is het wel thee, en niets stelt me zo teleur als een kop Ceylonthee die niet meer smaakt als Ceylonthee maar een geur heeft waarin de bosvruchten, de passievrucht, de meloen, het zoethout, de rooibos, de bramen, frambozen en nog meer van dat soort zaken, tegelijkertijd om aandacht vragen omdat ze in een assortimentskist hebben gezeten. Ik durfde het in China niet te vertellen, wat er hier met thee wordt uitgespookt.

Even een beetje theetechniek

   Na de pluk zullen de blaadjes van de thee als het droogproces niet te snel verloopt oxideren en een verandering ondergaan die een beetje lijkt op het mouten en “maischen”* van graan. ”Maischen” is het omzetten van zetmeel in de mout tot suikers, dit gebeurt doorgaans door de bij het mouten door tijdelijke kieming ontstane enzymen door een water en warmtebehandeling, te activeren. Een term uit het brouwproces. Het zetmeel in het blad wordt omgezet in suikers, de blaadjes worden donkerder, het bladgroen wordt afgebroken en de looistoffen komen vrij. Uiteindelijk wordt het theeblad van groen, zwart. Dat noemen we fermenteren, maar dat is het in de ware zin van het woord niet. Dit moet zorgvuldig gebeuren want schimmels liggen op de loer, vooral vanwege het oplopende suikergehalte.

   Door de theebladeren te verhitten kan men het proces stoppen op elk gewenst moment. Echte fermentatie, door schimmelomzettingen, moet worden vermeden, de thee smaakt anders niet alleen smerig, maar kan ook min of meer giftig worden en een aantal bestanddelen kunnen zelfs in kankerverwekkende stofjes worden omgezet.

   Als we de indeling in “vieren” terughalen en de andere hoofdsoorten behandelen komen we de verschillen in fermentatie en behandeling vanzelf tegen.

Witte thee

   Deze thee heeft geen oxidatie ondergaan en is afkomstig van jonge loten, vaak zijn de scheutjes afgedekt om zo min mogelijk chlorofyl te laten ontstaan. Vanzelfsprekend levert deze manier duurdere thee op. Het is in het westen de meest onbekende theesoort geweest tot voor kort, nu wordt er voor deze soort reclame gemaakt.

   Let op! Bij het zetten kun je de blaadjes beter niet met kokend water opgieten maar het water een heel klein beetje laten afkoelen tot een graad of 80. Deze thee is het minste rijk aan looistoffen.

Groene thee

   Hierbij is het oxidatieproces op een willekeurige tijd door eesten gestopt, meestal worden de bladeren simpelweg verhit in eestpannen. In Japan doet men het door even te stomen. Je kan de bladeren vlak gedroogd of gerold verkrijgen. Gerolde thee is vanzelfsprekend iets duurder en wordt bij de wat meer delicatere soorten gedaan. Vlakke losse thee is wat kwetsbaarder en geeft meer stof. In China zag ik in de speciaal zaak meer dan 40 soorten groene thee van “eigen bodem” variërend in prijs van drie eurodubbeltjes per ons, tot 2.50 euro per ons. Dat is ongeveer van 3 Yuen tot 26 Yuen, waarbij u moet bedenken dat een uurloon ca. 4 Yuen bedraagt. In de supermarkt om de hoek kwam ik thee tegen van 1 Yuan. Een dubbeltje dus het ons. Die van 26 Yuen was gerold. De chinezen hebben speciale drinkglazen met deksels waarin je kan zien welke theebladeren men heeft gebruikt. Status?

   Het eesten vindt meestal na een dag of twee plaats. Aanbevolen zettemperatuur 80- 90 graden.

Oolong

   Bij deze vrij pittige thee heeft het oxidatieproces een dag of twee, drie in beslag genomen. Deze heeft vanzelfsprekend een hoger gehalte aan looistoffen. Het looistofgehalte wordt hoger als er nog wat twijgjes bijzitten. Zie ook de spreiding in gehalten bij de bestanddelen. Temperatuur van het zetsel ca. 90 graden.

Rode of “Zwarte” thee

   Deze thee heeft een volledig oxidatieproces doorlopen en buiten China de meest gebruikelijke. De Chinezen geven doorgaans de voorkeur aan groene of Oolong. Spraakverwarring van het woord rode thee met rooibos ligt voor de hand maar dat zullen kenners niet meemaken. Gebruikelijk is dat het oxidatie proces veertien dagen tot een maand kan duren. Dat betekent dat de zorg over de droging toeneemt.

   Theepakkers mengen de verschillende herkomsten vaak door elkaar om de smaak van verpakte thee zo constant mogelijk te houden, dat zijn de zogenaamde “blended teas”. Onderscheid wordt gemaakt naar de herkomst – vergelijkbaar met wat bij wijnen gebruikelijk is- en ook met de tijdstip in het jaar en dus de groeiontwikkeling van de thee door de seizoenen. Boomkwekers noemen dat “schotjes” de theeboeren: “first, second or autumn flush”. Het jaar van de oogst wordt dan meestal ook genoemd. Welke de lekkerste gevonden moet worden is een kwestie van smaak.

   Rode thee kan het beste gewoon met kokend water gezet worden.

Gele thee

   Dat is een klasse apart in de beleving van de Chinezen, omdat ze door de hoge adel en de Keizer werd gedronken, meestal van het eerste “schotje” en verder behandelt als groene thee. Met het verschil dat deze een trager drogingproces doorloopt. Vanzelfsprekend zou men kunnen stellen dat het water weer even van de kook af moet zijn voordat de thee gezet wordt. De theezet temperatuur 80 -90 graden.

Genmaicha

   Niet helemaal zuiver op de graad, als we het hebben over thee, is de genmaicha. Deze is van oorsprong Japans, waar ze uitvonden dat je thee wel aardig kan mengen met geroosterde rijst en soms met gepofte rijst. Eten en drinken tegelijkertijd. Het wordt wel “bruine thee” genoemd.

Pu erh:

   Een buitenbeentje die in twee types is onder te verdelen. “Pu” betekent: “Nee” in het Chinees, een woord dat mannen uit het westen snel leren van de als deugdzaam bekend staande Chinese dames. Als ik me goed herinner betekend “ehr” zoiets als: onbehandeld. Deze thee vinden we doorgaans niet bij ons in de supermarkt. Mijn persoonlijke ervaring met deze types thee is niet zo groot, ik ken ze uit een gerecht waarin garnalen zaten die waren gekookt in olie met Pu erh en pepertjes. Dit zal waarschijnlijk de “ruwe” Pu ehr zijn geweest. Deze wordt vrij groen gedronken. Het andere type is gerijpt als was het wijn. Uitgangspunt is de ruwe Pu erh. Eerst wordt de oxidatie bij dit type na die als bij rode thee, op kunstmatige wijze nog een keer overgedaan. Bij het rijpen komt een tweede proces van fermenteren op gang. Het hele proces lijkt in de verte op een soort composteren waarbij een pittig vakmanschap nodig is omdat, zoals al eerder is gezegd, de boel niet mag schimmelen met alle risico’s van dien. Het gerede product wordt doorgaans in allerlei vormen geperst, vaak hebben die een betekenis die mij als domme westerling ontgaat. Maar vermoedelijk heeft dat te maken met plaats en theepakker en de mate van rijpheid. Pu ehr wordt na een jaar gerijpt te zijn verkocht, evengoed kun je ze ook zeer belegen kopen. Ikzelf ken ze als gezegd niet zo goed maar sommige “merken” kunnen 50 jaar oud zijn.

   Let nu even op! De Chinezen noemen deze types thee: “Zwarte thee”. Ook de relatief zeldzame “Liu bao” wordt door de Chinezen zwarte thee genoemd. Deze thee heeft ook een tweede oxidatie ondergaan.
Verwar dit niet met de rode thee.
Zwarte thee of Pu erh dat door Kantonees sprekenden Pou lei  genoemd wordt is ook de basis voor de Tibetaanse Yakboter thee, dat kan alleen lekker gevonden worden als je er aan gewend bent. De Engelsen hebben daar een aardige uitdrukking voor: “acquired  taste”, “verkregen smaak”.

   In ieder geval zijn de Pu ehr de “grand crux” van de thee. Deze thee zetten met kokend water, soms word de thee vijf minuten op kokend water getrokken.

Kukicha

   Voor de liefhebbers van een wat meer harde thee als ik het zo mag uitdrukken, Japans van herkomst. Ze wordt gedurende de wintertijd geplukt met nogal wat twijgjes erdoor heen, want het is bijna vergelijkbaar met snoeiafval. Je kunt je voorstellen dat deze soort wat voor de liefhebbers van een stevige thee moet zijn. Het eesten gaat boven een vuurtje. Dit is de kook, bak en braad thee. Bij het eerder genoemde garnalengerecht werd me verteld dat het Pu erh was, maar het zou me niet verbazen als het eigenlijk Kukicha was.

Bloementhee

   “Hua cha” is de beroemde Chinese Jasmijnthee. Vraag je “bloementhee” dan krijg je de jasmijnvariant. Thee neemt heel gemakkelijk geuren op van bloemen en vruchten die er niet noodzakelijkerwijs doorgemengd hoeven worden. Rijst heeft die eigenschap ook, denk maar aan de beroemde Pandanrijst, maar het kan snel overdreven worden. Earl Grey thee bijvoorbeeld is gearomatiseerd met bergamot, vroeger dacht ik dat deze was gearomatiseerd met Monarda bloemen die hebben als Nederlandse naam bergamot maar dat is niet juist. De oorsprong is een citrussoort de Citrus aurantium subsp. bergamia, waarvan de olie gebruikt wordt voor die typische thee. Laten we ons niet verleiden om te pretenderen een totaal overzicht te kunnen geven, dat zou veel te ver voeren. Bij de overige planten zal in het voorkomende geval genoemd worden dat deze in een bepaalde thee verwerkt wordt.

Faux thee

   De naam is overduidelijk, hoedt u voor namaak. Het is de aanduiding voor allerhande rommel en theeafvallen die tussen de bedrijven door op de markt gebracht wordt. De echte theepakkers gruwen ervan. Toen de theezakjes voor het eerst op de markt kwamen riepen de “puristen” in koor dat dit de gelegenheid was om Faux thee te lozen. We maken er verder maar geen woorden aan vuil.

Verder

   Rondom de thee en haar komst naar het westen zijn zeer veel verhalen te vertellen. Vanzelfsprekend geef ik de korte geschiedenis weer.

   Volgens de overlevering zou een kleine vierduizend jaar geleden een fanate plantenliefhebber, die luisterde naar de naam Shennong, het gebracht hebben tot Keizer, een wetenschapsliefhebber, die al voor die tijd genomen vroeg, verband had gelegd tussen ziekte en het drinken van ongekookt water. Tijdens een picknickuitje zouden er blaadjes van de theestruik in zijn kommetje heet water terecht zijn gekomen. Hij zou daarbij in zijn nopjes geweest zijn vanwege de smaak en opwekkende karakter van zijn Cha. Toen hij de plant daarna opnam in zijn kruidenboek was het hek van de dam waar het gebruik van de thee betreft. Vanzelfsprekend claimt vervolgens een religie de ontdekking van de thee en zou een zekere Bodhidharma deze heilzame ontdekking namens de boeddhistische gemeenschap op zijn naam laten zetten. Aangezien hij een evangeliserende monnik was en ook nog een school stichtte was hij recht in de leer. Het verhaal gaat dat hij tijdens het mediteren, wat de Japanners “Za zen” noemen, in slaap was gesukkeld. Het komt wel vaker voor dat mensen enigszins verdwaasd kunnen raken bij diep religieus besef en onze brave monnik was helemaal van het padje, toen hij uit kwaadheid op zichzelf, zich de oogleden afsneed, opdat het hem niet weer zou overkomen. Het is verschrikkelijk moeilijk de ogen open te houden bij deze oefening in het leegmaken van de geest. U kunt het vervolg al raden: uit de weggeworpen oogleden zijn de eerste theestruiken gegroeid. Vanzelfsprekend claimt een andere richting binnen het boeddhisme in de persoon van Gautama Boeddha met een vergelijkbaar verhaal de oorsprong van de thee. Als dat niet waar zou zijn, dan toch in ieder geval op de manier van Shennong. Dat thee opwekkende eigenschappen bezit, die je bij het Za zen kunnen helpen wakker te blijven, is een aardig doortrekken van het verhaal.

   Wat waar is, is dat de thee eerst zijn gebruik heeft gekend als medicijn, dat was gedurende de Han Dynastie het geval. Het gebruik als drank bij sociale evenementen kwam tijdens de Tang dynastie in zwang. Dat was de Pu ehr of wat daar veel op leek en dat werd fijn gevijzeld en daarna als thee getrokken. Tijdens de Tang dynastie kwam ook het drinken van de witte thee in zwang. De jonge twijgjes zijn zilverkleurig vandaar de naam.

   Gedurende de Song dynastie die tot bijna 1300 duurde, werd de productie en de verwerkingstechniek veranderd en kwam met behulp van stomen de groene en gele thee in beeld, deze thee was en is nog steeds een status verhogende soort. In de 13e eeuw ontstond een soort rederijkerscultuur rondom het “theeleuten” waarbij de verfijnde kunsten als poëzie en het kalligraferen centraal stonden. Je kon ook niet aankomen met een mok van de Hema om daar thee uit te drinken en vanzelfsprekend was het de kunst om net even beter, met nog mooiere kommetjes voor de dag te komen als de anderen. Daaruit is de Chinese theeceremonie voortgekomen.

   Toentertijd had men nog niet zo’n hekel aan de Japanners als heden ten dage en Japanse monniken, tijdens een logeerpartijtje, keken het kunstje af van hun Chinese collega’s. De monniken in het algemeen, zijn verbonden met de verspreiding van de thee, want de verspreiding van thee naar Korea en Japan is onlosmakelijk verbonden via de broeders. Alle bronnen die je er op naslaat, steeds kom je weer bij de monniken uit.

Verspreiding over de wereld

   Onze kennismaking met China dateert van Marco Polo, aan deze figuur danken we het gebruik van de spaghetti en de andere pastasoorten en het stoken van kolen. Dat had hij in China geleerd. Maar over thee hoorden we hem niet. Het eerste verslag over het drinken van thee komt, jawel hoor, weer van monniken. Jezuïeten deze keer. Monniken van deze als fanatiek bekend staande orde, waren bij de laatste Ming Keizers gelogeerd in Peking. Andere bronnen noemen Portugese zeevaarders die in de 16e eeuw Japan bezochten. In de 17e eeuw kreeg Tsaar Michael de Eerste een pakje thee ten geschenke van zijn collega in de Verboden Stad, dat rond die tijd in aanbouw moet zijn geweest.

   In die tijd kon je ook overal de handelslustige Hollanders vinden, dus is het niet vreemd dat ook bij ons te lande de eerste theekoepeltjes verrezen, waar ofwel koffie, dan wel thee werd “geleut”.

   De Engelsen raakten aan de thee verslingerd toen Catharina van Braganza, die officieel wat had met Karel de Tweede van Engeland, het goede voorbeeld van voornaam theedrinken heeft gegeven.

   Het liep met het theegebruik aardig uit de klauw in Engeland, zodanig zelfs dat het handelstekort van Engeland met China in het midden van de 19e eeuw zo uit de hand liep dat er met opium uit Pakistan en Afghanistan werd betaald. Die opium werd weer onmatig populair in China, maar is fnuikend voor de productiviteit en de moraal. Wat op zijn beurt weer leidde tot Opiumoorlog I van 1838 tot 1842. Eigenlijk moeten we dus over de theeoorlog spreken.

   Voordat dat allemaal uit de hand liep hadden de Engelsen en ook de Nederlanders geprobeerd thee te verbouwen. Dat liep allemaal op mislukkingen uit. Totdat een zekere Fortune het voor elkaar kreeg en zeg maar gerust een beetje stiekem, de theegebieden van China binnensloop en met enkele planten en zaden en een boek vol aantekeningen aangaande de gebruikte technieken van het thee bereiden en behandelen heel stilletjes en in het geniep China verliet. Hijzelf heeft daar het nodige over geschreven en dat is de moeite van het lezen waard. Om een lang verhaal kort te maken, het lukte hem wel een leuke productie op te zetten buiten China, Japan en Korea waarvan de inwoners van die theelanden als een Cerberus hadden geprobeerd de teelt en de behandelingen geheim te houden. Hetzelfde verhaal is min of meer ook bij Koffie te lezen. Fortune maakte fortuin.

   Ik stond me te realiseren toen ik tussen de bergen rondom Nanchang de wilde theestruiken zag staan en de chauffeur knikte op mijn vraag: Cha? dat ik, als gewoonlijk, een beetje te laat was om met die wetenschap mijn fortuin te maken.

Het zetten van de thee

   Bij de diverse soorten heb ik al aangegeven dat bij het zetten van de witte, de groene en de gele thee, je beter geen kokend water kan gebruiken, om de juiste geur en smaak vrij te krijgen. Rode thee wordt wel met kokend water gezet. Pu ehr en zwarte thee mag je zelfs een beetje opkoken. Fijne gevijzelde thee zoals in de Japanse ceremonie moet je op de een of andere manier zeven. De japanners gebruiken daar een borsteltje voor. Verder is het niet gebruikelijk in China, om de blaren na de eerste trekking weg te mikken zoals wij dat van huis uit gebruikelijk zijn te doen. Vooral bij witte en groene thee worden meerdere keren dezelfde blaren gebruikt. Na een keer of zes worden die dan weggemikt. De Chinezen drinken hun groene thee nogal slap in vergelijk met ons gebruik. De rode en zwarte thee worden weer steviger gezet. In de Chinese ceremonie die ik heb meegemaakt, zelfs een beetje heel sterk. De chinezen gebruiken dan een heel klein bol potje en hele kleine kommetjes die dan omgekeerd in een ander kommetje staan. Die kleine kommetjes worden dan vlak voor het drinken gelicht. De japanners houden er weer een andere ceremonie op na. Als je de thee niet fatsoenlijk en verfijnd weet te zetten ben je geen goede huwelijkskandidaat of kandidate.

   Er wordt verder veel gedoe gemaakt over theezakjes, vormen theepotten, kopjes voor geurige thee, kopjes voor pittige thee, theezeven, de hoeveelheden thee per zetting, de vulling van de potten en nog meer van dat soort dingen. Daar ga ik het niet over hebben, dat moet u proefondervindelijk en naar eigen smaak vaststellen. Je bent zo een jaar verder, voor je alle mogelijkheden hebt uitgeprobeerd.

   Een kleine waarschuwing is op zijn plaats, afhankelijk van de soort is de tijd van trekken ca. 2-3 minuten voor de meeste theesoorten en zeker de meer groene soorten. De rode en zwarte thee iets langer maar niet meer dan vijf minuten wanneer men het vrijkomen van looistoffen in de hand wil houden. Die komen na ca. vijf minuten vrij, tenzij je weer van een bittere bak houdt. Ideaal is om met twee potten thee te zetten, na het trekken giet je de thee over in een warme schone pot. Blijft de smaak vrijwel gelijk. Langer trekken om de sterkte van de thee, is niet zo goed te verdedigen, beter is het om wat meer thee te nemen.

   Mijn moeder riep:
“Wie zijn gasten wil gedenken, dient zich eerst de thee en laatst de koffie schenken”.

   Omdat de theebladeren bovenin drijven en de koffiedrab onderin de koffiepot te vinden is.

   Zonder het te beseffen zit het leeuwendeel van de natie elke dag te slobberen van een drank met een meer dan ongewone geschiedenis. Zijn er oorlogen voor uitgevochten en landen opgezadeld met een koloniaal verleden. Ook bij koffie is er veel te vertellen en voor veel werkingen die aan de koffie worden toegedicht kan ook de thee verantwoordelijk worden gesteld. Men kan de heilzame werking ook overdrijven, toch kun je niet voorbij aan deze eigenschappen. Dus nu gaan we aan de thee:

De namen

Wetenschappelijk Camellia sinensis (L)
Synoniemen Camellia theifera
Nederlands Thee
Engels Tea
Duits Tee
Frans The
Slavische talen Chai
Turks Cai
Chinees Cha, Che, Zu, Te
Japans Chai
Pools Herbata
Keltisch Tae

   Vrijwel in elke taal is er sprake van verbastering van het woord Cha, dat de Engelsen “tie” zeggen is eigenlijk te wijten aan een algemene uitspraakverandering in de samenklank “ea”. Voorheen werd Tea uitgesproken als rijmend op day. Als gevolg van deze verandering is de uitspraak van de Engelse naam Keats, vergelijkbaar met Kiets, maar de Ieren en Schotten houden daar niet zo van en zullen de Ierse naam Yeats uitspreken als Jeets en Reagan als Reeken. Triviale wetenschap misschien, maar vooruit. De Polen hebben een afwijking in de naamstelling, hoewel ze de theepot een Czajnik noemen net als de Russen, waar het woord Chai weer herkenbaar is. Dat wij het woord thee gebruiken is mogelijk het gevolg van de naamgeving in de streek Fujian waar de Hollanders voor het eerst hun thee haalden. Het Engelse Tea is daar de verbastering van omdat we die race om de thee van de Engelsen wonnen. De Ieren gebruiken het Nederlandse thee in hun uitspraak.

   Potjeslatijn:
Folium theae voor het blad

De Bestanddelen

   Als men ooit een totaal overzicht zou willen produceren van chemicaliën die men kan aantreffen in planten, dan zou men de lijst van bestanddelen van de thee als uitgangspunt kunnen nemen en dan met genoegen vaststellen dat ze vrijwel compleet is. Hier en daar nog een beperkt aantal erbij en klaar is Kees. Ik heb nu een lijst van 493 bestanddelen. Die ik noodgedwongen maar inkort tot een lijst van de meer belangrijken of waarvan het voorkomen relevant is. Het is een arbitraire keuze. Tenzij er ook sprake van meerdere plantendelen waar in de stoffen zijn geregistreerd, is het voorkomen vermeld van het blad als vindplaats. Jammer genoeg heb ik niet voor elke stof vast kunnen stellen of deze in alle typen en soorten terug is te vinden of meer in specifieke gevallen is bepaald. Aan de andere kant ook wel zo prettig omdat het dan een bijna niet te structureren overzicht zou worden.

1-Epi catechine gallaat  16,650 ppm; 1-O-Galloyl -4,6-(S)-hexa hydroxy di fenoyl beta-D-glucose 16 ppm; 2,6,10,14-Tetra methyl penta decaan: 2-Amino-5-(N-ethyl carbo xamido pentanoisch zuur 120 ppm; 2-Fenyl ethyl alcohol herba 1,000 - 1,300 ppm; 2-O-(beta-1-arabino pyranosyl)-myoino sitol 4,000 ppm; 2-O-beta-1-arabino pyranoside myoino sitol 4,000 ppm; 5-Alfa tiru calla-7,24-dieen-3-beta ol  semen 12 ppm; 6,8-di -C- beta-D-arabino pyranosyl apeginine 20 ppm; 8-C-ascorbyl epi gallo catechine-3-O-gallaat 11 ppm; Aceton: Alfa ionoon  scheut 300 - 500 ppm Alfa terpineool scheut 700 - 1,000 ppm Allantoine herba: spoor Aluminium 690 ppm; Ammonia (NH3)  400 ppm; Angelica zuur: Apigenine: Appelzuur : Arginine: Asparagine: Assa micaine A t/m C 58 ppm tot 77 ppm respectievelijk; Astragaline: Avena sterol semen: Azijnzuur herba: Benzaldehyde scheut 2,100 - 2,300 ppm Benzo axazool: Benzoee zuur: Benzyl alcohol  folium 1 - 160 ppm scheut 900 - 1,400 ppm Beta amyrine semen olio 76 ppm; Beta caroteen 27 - 84 ppm Beta cyclo citral scheut 800 - 1,000 ppm ; Beta gluco galline 28 ppm; Beta ionoon folium 31 ppm; scheut 1,700 - 2,900 ppm Beta sito sterol semen: Brassica casterol semen: Cafeïne 3,810 - 93,000 ppm scheut 38,100 - 47,900 ppm Caffeïne zuur herba: Castasteroon 0.1 ppm; Catechine 85 - 12,700 ppm Catechine-(4-alfa-8)-epi gallo catechine Leaf 12 - 45 ppm Catechine-(4-alfa-8)-epi gallo catechine-3-gallaat: Chlorogeen zuur: Cis - jasmoon 20 ppm; Cis linalol oxide scheut 600 - 1,600 ppm Crypto xantine: D,L-Catechine 2,664 ppm; Di fenyl amine 130 - 11,700 ppm Eiwitten 172,000 - 283,000 ppm Epi afzelichine 6 ppm; Epi afzelichine-3-O-gallaat 10 - 37 ppm Epi catechine 149 - 21,250 ppm Epi catechine -3-(3-O-methyl gallaat)  47 ppm; Epi catechine-(4-beta-8) epi gallo catechine-3-O-gallaat 21 ppm; Epi catechine-3-O(3-O-methyl)-gallaat 962 ppm; Epi catechine-gallaat 5,417 - 31,000 ppm Epi catechol: Epi gallo catechine 862 - 31,000 ppm Epi gallo catechine-3-O-gallaat 7,140 - 8,718 ppm Epi gallo catechine-gallaat 48,700 - 54,300 ppm Extraheerbare organische stoffen 30 - 10,000 ppm Fenolen 50,000 - 270,000 ppm Fenyl acet aldehyde scheut 15,200 - 17,800 ppm Fenyl azijnzuur 1,850 - 3,130 ppm Fosfor 3,200 - 4,150 ppm Gallo catechine 12,876 ppm; Geraniol 2 - 2,546 ppm scheut 800 - 1,200 ppm Hepta -trans-2-trans dieen -4-1-al scheut 600 - 1,000 ppm Heptaan-1-al 200 - 300 ppm Hexan-1-al scheut 5,500 - 10,300 ppm Hex-cis-3-een-1-ool- hexa noaat scheut 200 - 300 ppm Hex-cisIS-3-een-1-ol 1 - 1,500 ppm scheut 900 - 1,300 ppm Hex-trans-2-een-1-al  1 - 2,548 ppm scheut 20,900 - 31,000 ppm Hex-trans-2-een-1-ool scheut 400 - 600 ppm Histidine: Hyper oside: Hypo xantine  herba: IJzer 189 - 1,500 ppm Indool: Ino sitol: Kalium herba 17,600 ppm; Kalk 327 - 2,456 ppm Kiezel 240 ppm; Kool waterstoffen 536,000 - 590,000 ppm Koper 20 ppm; L-Gallo catechine 25,974 ppm; L-Gallo catechine-Gallaat 79,920 ppm; Linalol 6 - 1,984 ppm scheut 4,000 - 10,300 ppm Linoleen zuur semen: Looistoffen 33,800 - 270,000 ppm Looizuur: Magnesium 2,200 ppm; Mangaan 1,200 ppm; Methyl amine 50 ppm; Natrium 300 - 500 ppm Nero lidol 800 - 1,200 ppm Niacine 46 - 76 ppm Nonaan-1-al scheut 400 - 600 ppm Oxaal zuur 2,192 - 10,000 ppm Pectine 65,000 ppm; Pent-1-en-3-ol scheut 2,100 - 2,300 ppm Pentaan-1-ol scheut 600 - 1,100 ppm Pent-cis-2-en-1-ol scheut 1,000 - 1,400 ppm Pent-cis-3-en-1-al scheut 2,100 - 2,300 ppm Poly fenolen 222,000 ppm; Pro cyanidines  b-c = 800  ppm; Pro pion aldehydes: Pro pion zuur: Quercitines 10,000 ppm; : Quercitrine: Ribo flavine 8 - 12 ppm Rutine 1,200 ppm; S-Methyl methionine 70 - 245 ppm Stearine zuur semen: Strictinine 130 ppm; Tara xerol Semen 20 ppm; Tea steroon: Thea flavinen Leaf 5 - 19 ppm scheut 11,200 - 14,000 ppm Thea nine cotyledon 5,777 ppm5,000 - 13,500 ppm semen 4,560 ppm; scheut 63 ppm; cortex 35 ppm; Thea rubigine: scheut35,600 - 157,400 ppm Thea saponine: Thea sinesines A t/mG  3 - 48,718 ppm Theo bromine 500 - 1,100 ppm Theo fyline 2 - 4 ppm semen; Theo galline 6 ppm; Thiamine 1 - 4 ppm Trans linalool oxide  2 - 423 ppm scheut 1,500 - 4,300 ppm Vetten 20,000 - 165,000 ppm Vezels 87,000 - 270,000 ppm Violaxantine: Vitamine C: Vitexine: Xanthine: Zea xantine: Zetmeel 5,000 ppm; Zink 30 ppm; Zwavel 880 ppm;
Opmerking 10.000 ppm= 1%

   Opvallend is het gehalte aan Caffeïne en de spreiding in waargenomen gehalten. Verschillende stoffen die in het blad voorkomen zijn ook waarneembaar zijn in de scheuten en stengel maar in andere concentraties. Ze zijn echter niet altijd daarop onderzocht De spreiding is vooral terug te voeren op het tijdstip van de oogst en de teeltplaats. Ook is de bodemtoestand van belang, vooral waar het de voedingswaarde daarvan betreft.

   De meeste weggelaten bestanddelen zijn alleen van belang voor de smaak. De Chinezen zelf maken onderscheid in de gebruiksmogelijkheden van de diverse kwaliteiten thee en het voorkomen van scheutjes takjes en knoppen in het mengsel. Mijn tolk kon dit niet altijd op de juiste manier vertalen.

   Een bron weet te melden dat men bij het drinken van een kop groene thee, tussen de 0,7 tot 1,3 mg Epi catechine, 4,3 tot 8,6 mg Epi catechine gallaat, 0,5 tot 1 mg Epi gallo catechine en 10 tot 25 mg Epi gallo catechine gallaat binnenkrijgt. Het is een weetje voor de bepaling van de dosering.

   Zwarte en rode thee bevatten ca. 4 % Polyfenolen Oolong 23 % Groene thee 27 %. Daardoor is de Oolong een buitenbeentje in de groep zwarte thee.

Werking

   Van de genoemde stoffen is de groep Polyfenolen waar toe de Flavonoïden en de catechines behoren, van belang. Deze zijn in het bijzonder bij de thee van therapeutisch belang. Je kan je afvragen of deze stoffen direct van belang zijn of dat hun waarde ligt in het versterken van de werking van andere stoffen. Daar wordt door diverse kenners verschillend over gedacht. Zo zullen de catechinen de vorming van “Glutat ion per oxidase” bevorderen, dat is een enzym dat een grote rol speelt bij het afvangen van wat oxidanten genoemd worden. Een andere term voor oxidanten is “vrije radicalen”. Deze begrippen worden in dit verhaal niet nader verklaard. De Polyfenolen zetten ook de natuurlijke productie van Insuline aan in het lichaam. Het afvangen van de vrije radicalen verklaart de werking van thee op het gebied van kankercellen. Het voorkomen van looistoffen heeft een versterkende werking op het epitheel, van daar dat het voor diverse huidproblemen kan worden ingezet, de combinatie looistoffen en Polyfenolen heeft zo zijn uitwerking op de longfunctie, deze wordt versterkt en de besmettingen worden vooral door de catechines en het vitamine C verder bestreden. De productie van Histamine als gevolg van allergenen wordt succesvol door de catechines onderdrukt, al moet worden opgemerkt dat deze werking niet moet worden overdreven.

   De opwekkende werking die een ieder waarneemt bij het gebruiken van thee wordt door een ieder toegeschreven aan het voorkomen van coffeine, een stof die uit en treuren bij de koffie wordt behandeld. Bij thee wordt deze vaak theïne genoemd, er is een licht verschil waarneembaar chemisch gezien maar niemand heeft het verschil aan mij duidelijk kunnen maken, de antagonist chlorogeenzuur is ook aanwezig maar in mindere mate dan bij koffie. Bij de thee is de werking van de coffeine iets trager dan bij koffie en zal men minder het opgejaagde gevoel, met de eventuele hartkloppingen ervaren.

   Samenvattend zijn vrijwel alle toegeschreven werkingen op de Polyfenolen terug te voeren en kan ik beter de etnobotanische toepassingen melden dan elke onderzochte werking te benoemen en dan telkens deze terug te brengen op de werking van catechines.

   Dat is trouwens het vreemde met het gebruik van thee, als men alle toegeschreven werkingen mag geloven dan hebben we nauwelijks nog een andere medicijn nodig dan een dagelijkse inname van een meer of mindere grote dosering thee. Ik wil aannemen dat thee bijzonder waardevol is als therapeuticum en dat het voordelig is om veel catechines tot je te nemen, maar overspannen verwachtingen kunnen een psychisch probleem veroorzaken wanneer de verwachtingen niet of niet snel genoeg waargemaakt worden.

Voorkomen

   De natuurlijke habitus van de theestruik is een losse, bossige struik tot een meter of vier vijf hoog. Wintergroen, met een bloei die in de eerste helft van het jaar ligt. De bloemen zijn crème wit met gele meeldraden. De C. japonica die bij ons in de tuinen wordt gebruikt schijnt ook redelijke thee op te kunnen leveren, heeft rode bloemen. De voor de thee gekweekte struiken worden zovaak geoogst en waar nodig zo zwaar teruggeknipt om de oogst te vergemakkelijken, dat ze niet of nauwelijks in bloei komt. Dat zullen de theeboeren niet zo erg vinden, omdat bloei vaak ten koste gaat van de groei van het gewas. Afhankelijk van de teelttraditie is de struik dan ook moeilijk vergelijkbaar met de natuurlijke habitus. De jonge blaadjes die in het voorjaar te zien zijn, geven helemaal niet de zilverige aanblik die ze toegeschreven krijgen in de reclame. Wel een zeer ijle lichtgroene kleur.

Standplaats

   De voor de thee belangrijke soorten groeien in een groot gebied vanaf Birma en Assam en Japan naar China, tot de vorstgrens in het Noorden. Thee kan slecht tegen vorst, een klein nachtvorstje hoeft niet dramatisch te zijn, maar gaat gelijk ten koste van het eerste schotje en die wordt over het algemeen als de meest waardevolle beschouwd. De grond is het liefst goed doorlatend en voor een goede productie is een goed “voortbrengend vermogen” gewenst. Ik kreeg niet de indruk dat er stevige bemesting wordt gegeven in de kwekerijen of plantages. Mogelijk zal een grote mestgift niet gunstig uitwerken op de smaak en gehalte aan Polyfenolen. Er schijnen plantages tot op 3000 meter hoogte te liggen. Verspreiding buiten deze gebieden is een gevolg van koloniaal imperialisme en teeltzucht van vooral de Engelsen. Niet zozeer de teelt van thee was de reden van de eerste mislukkingen alswel het inzicht op de behandeling van de geoogste theebladeren. Fortune had dat als eerste westerling goed door, zijn observaties en aantekeningen hebben de teelt buiten Japan en China gebracht tot wat ze nu is.

Contra-indicaties en bijwerkingen

   Thee is veilig te noemen.

   Ik heb nergens een geval van overdosering kunnen vinden laat staan meegemaakt, in theorie is dat echter wel mogelijk. Dan moeten we dat zoeken in een buitensporig gebruik, waarbij we moeten denken aan de analogie met water. Dat kent ook zijn giftigheid, afgezien van verontreinigingen natuurlijk, zal een overmaat aan watergebruik leiden tot een verstoring van de zouten- en mineralenbalans in het lichaam, met mogelijke nierbeschadigingen en zelfs hartfalen. Toch is een waarschuwing op zijn plaats waar het de zwarte en rode thee betreft. Deze kunnen door hun hoge gehaltes aan looistoffen, het een en ander aan ijzer binden, dat daardoor niet door het lichaam kan worden opgenomen. Vooral van belang bij zwangerschappen en sowieso bij het vrouwelijke deel van de bevolking. Ook hier is van belang op te merken dat er dan al sprake moet zijn van een al bestaand probleem. IJzergebrek ontstaan door thee is bij mijn weten nog niet voorgekomen.

   Van de onderscheiden bestanddelen zijn wel LD50 waarden bekend en er zijn enkelen aan te wijzen met een lage LD50 waarde. Het zit gelukkig wel zo aardig in elkaar dat die stofjes in de thee een lage concentratie kennen.

   De meesten van u zullen vanaf hun kindheid met thee zijn opgevoed, voor diegenen die nog aan de thee moeten beginnen kunnen een lichte allergische bij overgevoeligheid ervaren. De meldingen daarvan zijn ook schaars.

   Mocht er sprake zijn van sterke, krachtige doseringen, dan kunnen nadelige bijeffecten voorkomen worden door bijvoorbeeld niet te kort voor het slapengaan thee te drinken. Rond de maaltijd de thee te laten voor wat ze is en op die manier de binding van belangrijke mineralen en zouten door de looistoffen te voorkomen. Voor dat soort doseringen komt ook enkel de groene thee in aanmerking omdat deze laag aan gehaltes tanninen zijn.

   Het effect van de coffeine is bij koffie al beschreven en geld in ietwat mindere mate ook voor thee.

   Onthoudt nu dat gedecaffineerde thee wordt aangeboden, maar dat de antagonist chlorogeenzuur is achtergebleven. Dat heeft zijn effecten op de bloedsuikerspiegel. Denk daaraan bij diabetes.

   Coffeine en nog wat meer bestanddelen hebben op een aantal medicijnen nadelige effecten: valium, anti-stollingsmiddelen, aspirine achtige medicijnen, bloedstolsel medicijnen, medicijnen als ibuprofen.

   Een aantal voedingssupplementen kan je net zo goed laten staan als je hoge doseringen thee of thee-extracten gebruikt. De opname ervan wordt door thee verhinderd of bemoeilijkt. Mineralen en vooral ijzer bijvoorbeeld.

   De versterkende werking van thee bij andere remedies en medicijnen is al genoemd, denk daar aan bij de dosering van die middelen. Als niet- medicus, kan ik onvoldoende schatten wat de werking precies zal zijn bij tumorverkleinende medicijnen en andere kankermedicijnen. Overleg met de apotheker is geboden in samenspraak met de oncoloog, in die gevallen waar door de patiënt zelf wordt besloten een gokje te wagen met thee en dan met hoge doseringen.

   Gebruikt u kalmeringsmiddelen onthoudt dan, dat de werking aanzienlijk verminderd kan worden. Bij het voorkomen van maagzweren en vooral die situaties, die zodanig zijn ontwikkeld dat er bloedingen zijn geweest of waar de arts voor bloedingen vreest, beperk het gebruik dan tot een enkel kopje thee per dag en ga niet met hoge doseringen aan de haal. De bloedverdunnende eigenschappen leiden al makkelijk tot grotere problemen. Logisch is dan ook dat thee vlak voor een operatie of tandheelkundige behandelingen vermeden moet worden. Er zijn interacties gesignaleerd met de anticonceptiepil. Gaat u voor de maximale effecten van die pillen denk er dan bij na of die hoge dosering thee wel de moeite waard is.

   Neem geen medicijnen in met thee, is de belangrijkste boodschap.

Dosering

   Hier over lopen de meningen sterk uiteen. Ik durf er geen uitspraken over te doen.

   Bovengenoemde bezwaren spreken voor zich. Vanuit toxiciteit beschouwd is er geen maximale dosering te noemen. Ik denk in de richting van 1 tot 10 gram thee per dag.

Gebruik

  • Oraal als thee
  • Oraal in gerechten en gebakjes.
  • Oraal in tablet, capsulevorm en poeder al dan niet gedecaffineerd.
  • Uitwendig als thee
  • Uitwendig als gel
  • Uitwendig als badwater, wat ik overigens aanraad niet te vaak te doen. Vanwege de looistoffen.
  • Uitwendig de olie, als basis van cosmetica, zoals zeep.

Dit doen bij

  • “goedaardige” tumoren
  • Aderverkalking
  • Cellulitis
  • Concentratieverlies
  • Diverse longproblemen
  • Dysenterie
  • Epilepsie
  • Hoge bloeddruk
  • Hondenbeten
  • Hoog cholesterol
  • Huiduitslag en eczeem
  • Kanker
  • Long emfyseem
  • Malaria
  • Mazelen
  • Migraine
  • Obstipatie
  • Ontkalking van het bot
  • Oogontstekingen
  • Pijnen
  • Tegengif bij alcoholmisbruik
  • Toevallen
  • Vaginale problemen (zitbaden bijvoorbeeld)
  • Verminderde zogvorming
  • Zenuwzwakte
  • Zwakheden
  • Zwakke spijsvertering

   Geert Verhelst in zijn Groot Handboek, noemt nog een flink aantal andere toepassingen, echter die classificeer ik met de nodige vrijheid, als behorend tot de ondersteunende werkingen. Ook worden er in diverse bronnen een flink aantal andere toepassingen genoemd die terug te voeren zijn op werkingen van in thee als spoor voorkomende stoffen. Als zodanig wordt een nader onderzoek gedaan naar de werking van die stoffen. Het geringe voorkomen in thee zal de effectiviteit bij het gebruik daarvan klein zijn. De bovenstaande doelen zijn die, waarbij anekdotisch en etnobotanisch en vaak ook wetenschappelijk ondersteund, de werking als bewezen moet worden geacht.

Overige Camellia soorten die interessant kunnen zijn

   C. assimilis, C brevistyla, C. caudata, C. chekiangoleosa, C. chrysantha – Gele Camellia, C.  connata, C. crapnelliana, C. cuspidata, C. euphlebia, C.  euryoides, C. forrestii, C. fraternal, C. furfuracea, C. granthamiana, C. grisii, C. hongkongensis - Hong Kong Camellia, C. irrawadiensis, C. japonica – Japanse Camellia, C. kissii, C. lutchuensis, C. miyagii, C. nitidissima, C. nokoensis, C. oleifera, C. parviflora, C. pitardii, C. polyodonta, C. reticulate, C. rosiflora, C. rusticana, C.  salicifolia, C. saluenensis, C. sasanqua, C.  semiserrata, C. taliensis, C.  transnokoensis, C. tsaii, C. vietnamensis,C. yunnanensis

Naar het begin van deze pagina

Diverse artikelen
Begin
Over planten
 

Geelwortel

  De Meloen (Pompoen) – Cucurbita pepo L.
 

Kneuzingen, zwellingen en sportblessures

  Boom opzetten over Naaldhout
  Jacobskruiskruid, vragen, vragen en nog meer vragen
  Alternatieve landbouwgewassen
  Fluite(n)kruid
  Flierefluiten met een vlierfluit
  Silphium, het verdwenen kruid
  Winterlinde (Tilia cordata Mill)
  Mangosteen (Garcinia mangostana Linn)
  Medicijn en drogerij in den Bijbel - met registers met plantenlijst
  De planten voor de Karel de Grote-tuinen (Capitulare de villis)
  Sint-Antoniusraapje (Ranunculus bulbosus - Knolboterbloem)
Diverse onderwerpen
  Tips van Tenna: huismiddeltjes - EHBO uit uw keuken
  Over Europan Scientific Cooperation On Phytotherapy (ESCOP)
  Planten en kanker
  Plantaardigheden en kanker
  2000 jaar oude pillen met kruiden ontdekt in scheepswrak
  Prof. dr. Frits Muskiet: ‘Onze voeding moet gebaseerd zijn op eetpatroon oermens’
  Bestanddelen van thee
  Bloementuin
  Vakantie
  Generatietuin
  Voorjaarsbloemen 2011
  Nog wat voorjaarsbloemen

Over bijen

Over de wilde cichorei (Cychorium intybus)
  1. Namen, plantlore en ander merkwaardigs
  2. Botanie en (een beetje) ecologie
  3. Fenomenologie
  4. Veelzijdig groentegewas en koffieleverancier
  5. Arietta cichoriata - andante semplice e cantabile
  6. Therapeutische toepassingen - van de oudheid tot Rudolf Steiner
  7. Therapeutische toepassingen -
Edward Bach en de bloesemremedie Cichorei (Chicory)
  Praeambulum
  BIJLAGE 1
  BIJLAGE 2
  BIJLAGE 3
Beluister de
Uitzendingen/Podcasts
P.Munnik over kruiden
   
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel