Transcripties van het Cruydt-Boeck

Bijgewerkt 10-11-2004

Verantwoording van de transcriptie

De oud-Nederlandse tekst van het Cruydt-Boeck uit 1644 is in de transcriptie letterlijk overgenomen, d.w.z. met de inconsistenties in de spelling in de oorspronkelijke uitgave.

De verschillen in spelling konden ontstaan doordat in de tijd waarin het Cruydt-Boeck is gemaakt, nog per regel werd gezet. Soms was de regel gewoon niet breed genoeg om alle letters erin kwijt te kunnen. Dan liet men gewoon een letter weg. Zo kunnen naast elkaar eenige / eenighe, sommighe / sommige, ghebruycken / gebruycken, voordts / voorts, vochtigheydt / vochtigheyt, maecken / maken, Griecks / Griecksch, enz. voorkomen. Daarnaast zijn er met het zetten ook vergissingen gemaakt; deze zijn in de transcriptie niet gecorrigeerd.

Alleen in gevallen waar letterlijk overnemen tot onduidelijkheid voor de lezer zou leiden, is er gecorrigeerd. In de transcriptie is dit altijd te herkennen doordat een gecorrigeerde of toegevoegde letter tussen haakjes is geplaatst. Bijvoorbeeld: VV.EE. betekent: Uwe Edelen; getranscribeerd wordt dat dan: U(we) E(delen). Nog een voorbeeld: ergens in de tekst komt het woord "weeen" (met drie e's) voor. Het gaat hier niet om weeën, maar om het woord weten; in de transcriptie is dan te lezen: we(t)en.

Het woordje ende (en) is in het origineel wel eens ingedikt tot en met een streepje boven de n, en de slot-n in woorden die eindigen op -en is ook soms met een streepje boven de voorgaande klinker (e) weergegeven. In deze gevallen is telkens ende en de volledige vorm met -en getikt.

De samenvoegingen in't, van't e.d. zijn weergegeven met een spatie na het voorzetsel: niet alleen komt dat ook zo in de originele tekst voor, ook combinaties met het voluit geschreven lidwoord, als in het, komen voor.

Interpunctie

In de oorspronkelijke tekst komen twee soorten komma's voor:

1. In de hoofdtekst, gezet in een gotische letter, de "fractuur-drukletter" van die tijd, is de komma weergegeven met een schuin streepje ( / ). Wij noemen dat tegenwoordig een slash, de technische term ervoor is "Duitse komma", die altijd in teksten met fractuurschrift werd gebruikt.

2. Na woorden (meest namen) in een andere letter dan die van de hoofdtekst (romein en cursief gezet, in beide gevallen in een Antiqua-letter, dat is een letter met schreven) staat de komma die wij nu gebruiken ( , ).

In het origineel staat de Duitse komma dikwijls tegen de tekst aan (of dat leest zo), maar vaak genoeg ook tussen twee woorden in.

In de transcriptie is de Duitse komma, teneinde verwarring uit te sluiten (de / als komma kan ook voor een cursieve letter l worden gehouden), met een spatie ervoor en erna getypt. De gewone komma's in het origineel zijn in de transcriptie overgenomen.

Zowel de komma ( , ) als de puntkomma ( ; ) is in de oorspronkelijke tekst niet consistent tegen het voorgaande woord gezet, zoals wij dat tegenwoordig gewend zijn. Het is soms wel, soms niet. In de transcriptie zijn de komma en de puntkomma telkens aansluitend op de tekst getypt.

De dubbele punt ( : ) is in de oorspronkelijke tekst de ene keer tegen de tekst aan gedrukt, de andere keer tussen twee woorden in. In de transcriptie is telkens voor en na de dubbele punt een spatie getikt.

De punt is ook in de transcriptie een punt.

Enkele aanpassingen

Teineinde de leesbaarheid van de transcripties te verhogen, zijn enkele aanpassingen doorgevoerd:

1. De tussenkopjes, die in de oorspronkelijke tekst van Dodoens zijn ingebouwd, zijn in de transcriptie van de tekst losgemaakt en kregen een andere typografie (vet), waardoor de layout van de webpagina iets meer adem krijgt.

2. De Bijvoegsels, niet van de hand Dodoens, zijn in het origineel in een kleinere letter gezet. Dat onderscheid is in de transcriptie niet gehonoreerd: de tekst op het scherm moet duidelijk leesbaar blijven.

3. De namen in andere talen, genoemd onder het kopje 'Naem(en)' in de kruidbeschrijvingen, zijn in de oorspronkelijke tekst in een andere letter dan die van de hoofdtekst gezet, rechtop of schuin gedrukt (in beide gevallen in een Antiqua-letter). Om deze web-tekst niet onnodig ingewikkeld te maken door verschillende fonts te gebruiken, is ervoor gekozen de namen (alsmede andere woorden elders in de tekst) die in de oorspronkelijke tekst in een Antiqua-letter zijn gezet, in de transcriptie alle cursief te tikken, zodat toch een duidelijk onderscheid tussen de beschrijvende tekst en de namen en vreemde (Latijnse) woorden ontstaat. Overigens zijn ook in Dodoens' eigen tekst in veel gevallen de namen in de letter van de hoofdtekst gezet, wat in deze transcriptie gevolgd wordt.

4. De Griekse plantennamen zijn in het origineel in het klassiek Grieks weergegeven. In de transcriptie zijn de Griekse namen getranscribeerd naar ons eigen alfabet, met soms een aanwijzing voor de uitspraak, en tussen apostroffen geplaatst. In de transcriptie werd: eu > ui; ph > f; e (epsilon) > e; de lange e (èta) > è; o (omikron) > o; de lange o (omega) > oo.

Bijvoorbeeld: Euphrosune 'Uifrosunè', dat is de bij Dodoens in het Latijn getranscribeerde Griekse naam resp. de Griekse naam gespeld naar de uitspraak in ons schrift.

5. Het divisieteken (in woordafbrekingen aan het einde van een regel), dat in de oorspronkelijke druk dikwijls wordt gebruikt, is in de transcriptie komen te vervallen: de web-tekst is zonder afbrekingen.

Het koppelteken tussen twee woorden die een eenheid vormen, is wel gehandhaafd.

(Het verschil is in het origineel altijd duidelijk: de divisie is daar gelijkend op een wat schuin staand is-gelijk-teken; het scheidingsstreepje is gelijk aan het thans gebruikte streepje.)

Voorbeelden: fijn-heydt > fijnheydt; steen-brekende bleef steen-brekende.

6. In kapitaalschrift (tekst alleen in hoofdletters) is in het origineel de U gezet als V, en IJ als II. Dat was in dit schrift usance. In deze gevallen zijn in de transcriptie de U en de IJ hersteld naar wat wij thans gewend zijn. Dus: CLVSIVS wordt in de transcriptie CLUSIUS; REMBERTVS DODONAEVS wordt REMBERTUS DODONAEUS; CRVYDT-BOECK wordt CRUYDT-BOECK; en BIIVOEGHSEL wordt BIJVOEGHSEL.

Omgekeerd werd in de Latijnse namen, gezet in een Antiqua-letter, de v gezet als u, bijvoorbeeld in de plantennaam Semperuiuum. Dit is in onze spelling: Sempervivum. In dit soort gevallen is de u vervangen door een v.

Bladzijdenaanduiding

1. Links bovenin, boven de getranscribeerde tekst, wordt aangegeven op welke bladzijde(n) van het originele boek de tekst is te vinden. Een voorbeeld: het hoofdstuk over de Ooghen-troost staat op de bladzijden 70, 71 en 72 in het origineel. Boven de transcriptie staat dan: Bladzijden 70-72 met transcriptie. De scans zijn over de tekst van een transcriptie verdeeld. Boven een scan staat het bladzijdennummer van de desbetreffende pagina.

2. In de getranscribeerde tekst wordt een paginawisseling aangegeven met een vet cursief cijfer tussen vierkante haakjes, bijvoorbeeld (in het geval van de Ooghen-troost): [70], [71], [72]. Dit wil zeggen dat in het oorspronkelijke boek hier een nieuwe bladzijde begint, namelijk bladzijde 70, 71 of 72. Deze cijfers kunnen aan het begin van de tekst of tussen de tekst staan.

^Naar het begin van deze pagina