|
 |
|
Plantaardigheden.nl |
Leesmaar.nl |
|
Krachtigeplanten.nl |
Boekenrubriek met recensies van boeken over toepassingen van planten
Het kruidenboek van broeder Guy
- Uitgave: NV Uitgeverij Altiora Averbode, Averbode/Uitgeverij Meinema, Zoetermeer (2008)
- Door: Guy Van Leemput
- 152 pagina's, paperback, 15,5 x 24,5 cm
- met kleurenafbeeldingen
- ISBN 978-90-317-2628-8 (België), 978-90-211-4207-4 (Nederland), NUR 861, 879
- Prijs: 19,55 euro
- Meer informatie bij de uitgever
- Over de Abdij van Postel
- Over de kruidentuinen van de Abdij van Postel
De auteur Guy Van Leemput is monnik van de Norbertijnenabdij te Postel. Postel is gelegen in de Antwerpse Kempen, in de noordelijke uithoek van de gemeente Mol, tegen de Nederlandse grens. Deze grote abdij herbergt behalve een kaasmakerij en een bierbrouwerij ook een omvangrijke kruidentuin. Deze kruidentuin is in 1994 aangelegd, met als hoofddoel de kweek van ginseng. Maar intussen worden er meer dan 200 kruiden gekweekt en verwerkt tot kruidengeneesmiddelen (zelfzorgmiddelen) en andere kruidenproducten. 'Hortulanus' en (sinds 2003) chef van het kruidenlabo of de verwerkingsafdeling is broeder Guy, die sinds 1974 norbertijn van de Abdij van Postel is. Hij is gediplomeerd herborist en kruidenverwerker en geeft ook les in kruidenleer in het Syntra te Hasselt. Op veler verzoek heeft hij een boek samengesteld 'waarin alles over de werking van de kruiden staat'. Dat 'alles' wordt door broeder Guy in het Voorwoord gerelativeerd, dat zou in een bestek van zo'n 150 pagina's ook niet kunnen. Maar een handzaam boek is het zeker wel geworden. Het geeft nuttige informatie, is mooi geïllustreerd en heeft een overzichtelijke vormgeving. Inleidende hoofdstukkenIn het Voorwoord heeft broeder Guy, terecht, een paar noten te kraken met de oppositie (vooral in België) van de farmaceutische industrie tegen kruidenmiddelen. "... vooral in België gunt de farmaceutische nijverheid geen leven aan degenen die met kruiden professioneel aan de slag willen gaan. De farmacie probeert ook de wetgever aan zijn kant te krijgen, om op die manier herboristen, kruidenverwerkers en de sector van de voedingssupplementen in zijn geheel, het leven zuur te maken. Jammer genoeg lukt dat nog ook. Opleidingen tot herborist en/of kruidenverwerker worden gesubsidieerd door de staat en de geslaagde studenten krijgen een officieel diploma. Maar omdat het beroep niet erkend is, kun je met een dergelijk diploma niet veel uitrichten. Jammer genoeg blijkt ook hier het geldgewin belangrijker te zijn dan het welzijn en de gezondheid van de mensen." In de Inleiding wordt heel beknopt iets verteld over de geschiedenis van kloosterkruidentuinen en de hernieuwde belangstelling voor kruiden van tegenwoordig. Dan volgt een uitvoerig gedeelte over de inhoudstoffen van kruiden, een helder overzicht met voorbeelden. Het volgende hoofdstuk heet 'Kruiden en aandoeningen' - het is de bekende opsomming van te gebruiken kruiden bij bepaalde aandoeningen. Zoiets heeft eigenlijk maar weinig praktisch nut, als er niet bij vermeld wordt hoe en waarom de genoemde kruiden kunnen worden ingezet en wat de eventuele contraindicaties zijn. Het wordt ook niet 'goedgemaakt' in het gedeelte waarin de werking van de kruiden wordt beschreven. Dat is meteen een manco van dit boek: de gegeven informatie is nuttig en juist, maar wordt op een te abstracte manier gepresenteerd. De link naar de praktijk is er onvoldoende. Voordat we bij de kruidenbeschrijvingen komen, lezen we nog iets over 'Wanneer welke kruiden innemen?' - op één pagina een gang door de dag, bijna een parallel met de kernpunten van de dag van het religieuze leven van de monnik, van metten tot completen - en 'Hoe kruiden innemen?' (zeer beknopt over thee, decoct, tinctuur en capsule). Overzicht van geneeskrachtige kruidenTen slotte dan het pièce de résistance van dit boek, het 'Overzicht van geneeskrachtige kruiden'. In dit hoofdstuk worden, als ik goed heb geteld, 243 kruiden besproken. De scope van deze beschrijvingen is beperkt: per kruid is er informatie over in- en (eventueel) uitwendig gebruik en er wordt gewaarschuwd indien het gebruik van het kruid nadelige invloed kan hebben. Géén plantenbeschrijvingen, géén gegevens over de geschiedenis, folklore of volksgeneeskunde (ofschoon van dit laatste wel iets in de beschrijvingen is doorgedrongen, aangezien het gebruik van kruiden voor een groot deel is gebaseerd op ervaring, op experimenten door de eeuwen heen) en géén vermelding van de inhoudstoffen die elk kruid bevat (bij enkele kruiden, zoals brandnetel, ginkgo, heermoes, karmozijnbes, wordt wel iets over de inhoudstoffen vermeld). Vooral dit laatste is een gemis, want het is juist verhelderend om de werking van een kruid te kunnen relateren aan de aanwezige inhoudstoffen. Niet dat daarmee alles verklaard zou zijn, zoals de reguliere fytotherapie graag wil, maar in veel gevallen wordt het gebruik en de effectiviteit van een kruid doorzichtiger als je weet welke werkzame stoffen er in een kruid zitten. Het aantal besproken planten is indrukwekkend. Één plant heeft extra aandacht gekregen, het troetelkind van de Abdij: de ginseng. De overige kruiden komen er vaak tamelijk bekaaid vanaf. Wat er staat, is veelal correct; maar het is lang niet altijd volledig. Een voorbeeld: duizendblad (Achillea millefolium). Hierover lezen we (blz. 67): "Inwendig ingenomen heeft duizendblad invloed op de spijsvertering bij eetlustgebrek, onvoldoende maagsapafscheiding en spijsverteringsstoornissen. Ook winderigheid en darmgassen worden voorkomen. In mondspoelmiddelen wordt het gebruikt bij ruikende adem en tandvleesontsteking. Duizendblad verhoogt ook de doorbloeding van het tandvlees." Dit moge zo zijn, maar in deze korte karakteristiek ontbreekt toch de primaire werkingskracht van duizendblad op het bloed en de bloedcirculatie, wat onder meer blijkt uit volksnamen als timmermanskruid, soldatenkruid, (Engels) nosebleed, wenkbrauw van Venus (hetgeen slaat op het gegeven dat duizendblad ook werd en wordt gebruikt bij menstruatieklachten). Vanouds is duizendblad een wondkruid (uitwendig; daar gaat de geslachtsnaam Achillea ook op terug, de wonden van Achilles werden ermee behandeld) en een kruid dat de circulatie reguleert. (In het hoofdstuk over de inhoudstoffen wordt duizendblad overigens wél vermeld als wondkruid, op blz. 16 onder het kopje 'wondgenezende werking', als een van de aspecten van de inhoudstof looistof of tannine!) Daarnaast heeft duizendblad een werking op het zenuwstelsel (kalmerend) en op het hormoonstelsel (regulerend). Men vergelijke de beschrijving van broeder Guy met, bijvoorbeeld, de uiteenzetting van de Amerikaanse herborist Matthew Wood over duizendblad ("yarrow, the indispensable blood remedy"): NamenDe kruiden zijn alfabetisch gerangschikt volgens de officiële Nederlandse benaming, met de botanische naam erbij. De Nederlandse namen sporen niet helemaal met de laatste Vlaams/Nederlandse richtlijnen dienaangaande (maar het betreft hier details). Een paar voorbeelden: akkerhoningklaver is niet fout, maar de courante naam is momenteel citroengle honinklaver. En blauwe korenbloem? Korenbloem is genoeg. Sommige botanische namen zijn niet duidelijk of niet up to date. Een paar voorbeelden: Bij guichelheil wordt Anagallis arvensis gegeven. Het is dan niet helder of het hier gaat om de rode of de blauwe variant (ondersoort) of dat beide bruikbaar zijn. Bij adderwortel staat Bistorta officinalis - dit is wel een bijna antieke naam; het was voorheen Polygonum bistorta (dat geeft de flora van Lambinon), maar volgens de huidige stand van zaken is het Persicaria bistorta (Heukels, Lambinon). Solanium dulcamara (bitterzoet) is een zetfout voor Solanum dulcamara. Bij gele mosterd ontbreekt de botanische naam: Sinapis alba. Verveine (geurig ijzerhard, of beter: citroenverbena) is Aloysia citriodora (Lippia citriodora is een oudere naam). De Nederlandse namen zijn gesorteerd op het 'begin' (dat is het epitheton, het beschrijvende bijvoeglijk naamwoord voor het kernwoord) van de naam. We vinden dus Gele gentiaan, Gewone vlier, Grote engelwortel, enz. Dit bemoeilijkt het terugzoeken van een kruid, omdat er geen kruisverwijzingen Gentiaan, Vlier, Engelwortel zijn opgenomen en omdat registers ontbreken (zowel op Nederlandse naam als op botanische naam). Een aantal bekende planten in de kruidengeneeskunde van onzer streken ontbreekt: onder andere basterdwederik, berk, braam, eik, grote weegbree (deze wordt naast de smalle weegbree gebruikt), hondsdraf, marjolein (deze is niet dezelfde als de wel behandelde majoraan), wilg, wilgenroosje (oké, berk, eik en wilg zijn bomen en staan vermoedelijk niet in de kruidentuin van Postel, maar ze hebben hun plaats in de kruidengeneeskunde). IllustratiesHet boek bevat een aantal foto's van de tuinen van de abdij en van diverse kruiden, sommige met bijschrift en sommige zonder bijschrift (zodat de lezer moet raden welke plant is afgebeeld: rozemarijn blz. 26, rode zonnehoed blz. 38, salie blz. 42, munt blz. 44). Maar eerlijk is eerlijk, de afbeeldingen, bijna allemaal paginagroot en in kleur, zijn mooi. Er zijn foto's van (naast de reeds vermelde): bernagie, duivelsklauw, heemst, ginkgo, ginseng, goudsbloem, groot kaasjeskruid, longkruid, passiebloem, rode klaver, sint-janskruid, slaapmutsje, cichorei en zilverschoon (fraaie opname van de bloem). R. van der Hoeden |