Beschrijvingen van planten

Zomereik - Quercus robur

Overzicht van deze plant

Cruijdeboeck 1554 Van Eycken	Cruydt-Boeck 1644 Van Eycken	Artsenijgewassen 1801 Europische eike boom - Quercus robur	Flora Batava 1881 Quercus pedunculata - Gewone Eik, Zomereik

"Quercus es der eeken name;
een scone boem ende bequame,
die beede groot wasset ende lanc.
Sine nature die es stranc
ende dat hi seere lange mach geduren.

Want wi vinden in scrifturen
dat ene eeke van Abrams tiden
also langhe ghedurde siden,
dat Constantijn mogendelike
regneerde int Romsce rike.
Dit was meer dan .iii. .m. jaer;
so stont te Mambren, dat was waer"

Uit: Der Naturen Bloeme, Jacob van Maerlant (13^de eeuw)

"If keen blow the wind,
and if fast the rain fall,
The storm and the tempest
We heed not at all;
Though fifty stout fellows,
Bold yeoman are we,
There is plenty of room
In this hollow oak-tree."

Anoniem

Namen

Familie

   Napjesdragersfamilie - Fagaceae

Botanische naam

   'Quercus robur' betekent letterlijk 'mooi en krachtig'.

Andere talen

• E: Oak
• F: Chêne
• D: Eiche

Volksnamen

• Aekeboom
• Akerneutjesboom
• Eeke
• Heyke
• Moereeke etc.

Geschiedenis

   Een heilige boom in alle culturen van Europa, een echte cultusboom, de sterkste, de grootste en de nuttigste boom van dit deel van de wereld, het is dus logisch dat er vele rituelen rond deze boom bestonden en bestaan. Net als de Leeuw, de Koning is der Dieren, de Adelaar, de heerser van het Luchtruim, zo is de Eik, de Koning der Bomen. Het is uit opgravingen bekend dat voor de mens landbouw ging bedrijven hij veel van zijn zetmeel uit Eikels haalden. Zowel bij de Grieken, de Romeinen en de Scandinaviërs bestonden er legenden over het ontstaan van de eerste mens uit een Eik. Ook associeerden men de boom met de hoogste God (Zeus/Jupiter). Voor de Ouden was de Eik een wereld op zich, bewoond door Dryaden, maar ook door een verscheidenheid aan dieren, waarvan sommige van een Goddelijke oorsprong werden geacht, zoals de cicaden, bijen en de zwarte specht. Bij de Grieken en de Romeinen werden hoogwaardigheidsbekleders gekroond met een krans van Eikenbladeren, ook standbeelden van Goden viel deze eer te beurt. Ook de Kelten en de Germanen beschouwden de Eik als Heilig, ook hun belangrijkste Goden werden in verband gebracht met de Eik, de Kelten vereerden een Eikengod van wie men vermoedt dat het Esus was.. Voor de Kelten was de Eik ook een orakelboom, de Druïden hielden hun erediensten onder een Eik, ook werd er onder rechtgesproken, en bij het brengen van mensenoffers werden de slachtoffers gekroond met Eikenbladeren, ook de korven waarin ze werden verbrand (whickerman) waren gemaakt van Eik. Voor de Germanen gold dat Thor onder een Eik werd vereerd, ook mocht men Eiken niet zo maar kappen, want zij waren Bomen van Vrede. Heilige Eikenbossen werden door de Germanen 'Loh' genoemd, in veel plaatsnamen is dit nog terug te vinden, zoals Hoenderlo, Elslo en Heiloo (letterlijk betekent deze plaatsnaam 'Heilig Bos'). Na de kerstening werden de Eiken gedemoniseerd, zo velde Willibrord er een in Friesland, hij was helaas niet de enige.

   Toen het geloof in Eiken onuitroeibaar leek, bracht men de boom maar in verband met Maria, veel Mariakapelletjes staan naast een Eik. Eiken kunnen zeer oud worden (2000 jaar) en waren daarom een symbool voor onvergankelijkheid, maar ook voor vruchtbaarheid en zinnelijkheid. Onlangs zijn op de Hoge Veluwe nog levende Eikenstronken gevonden van wel 1500 jaar oud, ze hebben doorsnede van vele meters, ze konden als stronk blijven leven, omdat onze voorouders de bomen zeer zorgvuldig snoeiden. Hildegard von Bingen schreef over de Eik: "De Eiche is kalt, hard und bitter. Sie ist ein Sinnbild der Verdorbenheit. Holz und Fruchte der Eiche taugen nicht zu Heilzwecken(!) ihre Fruchte kann man auch nicht essen, aber gewissen krumruckigeTiere wie Sweine nahren sich von ihnen en werden fett". De geneeskrachtige werking van de Eik was ondanks Hildegard von Bingen al algemeen bekend. Dioscorides roemde de samentrekkende kracht en Plinius de Oudere raakte niet uitgepraat over de werking als tegengif. in de Middeleeuwen raakte het gebruik van Eikenbast wat op de achtergrond en paste men eerder Eikenbladeren, eikels en eikengallen toe. Ook Dodoens schenkt veel aandacht aan de Eik, en gebruikt vooral de bladeren en de eikels medicinaal.

Botanie

   Een majestueuze boom die meer dan 30 meter hoog kan worden en een zeer hoge leeftijd kan bereiken (2000 jaar), de stam is gedrongen, de schors grijsbruin, op latere leeftijd wordt ze zwart met spleten waar veel dieren in verblijven. De kroon van de boom is breed vertakt. Er bestaan verschillende soorten Eiken, maar de geneeskrachtige soorten zijn de Zomer - en Wintereik. De Zomereik heeft een kort of ongesteeld blad, de Eikels zijn weer wel langgesteeld, de Wintereik heeft gesteeld blad en kortgesteelde eikels, het blad van de Wintereik is bovendien lichter dan dat van de Zomereik. Beide soorten bloeien in mei met onopvallende katjes, de eikels zitten in groepjes van drie of vier. Een algemene boom in Europa.

Gebruik

   De Eik staat voor moed en kracht, edelmoedigheid en rechtschapenheid. Een met mos begroeide Eik staat voor mildheid. De kracht van de Eik kan ons versterken en beschermen. Verhoogd de weerstand. Astrologisch vallen alle grote, rijk vruchten dragende bomen onder Jupiter, en dus zeker de Koning der Bomen.

Typologie

   Voor lymfatische mensen met de spreuk; "Laat taaiheid geen stijfheid worden". Voor mensen die ene goede doorstroming nodig hebben.

Inhoudsstoffen

• Looistoffen (in de bast tot 30%)
• Galluszuur
• Flavonglycosiden
• Veel mineralen: calcium, ijzer en kalium

Werking

Constitutie

   Verhoogt de weerstand, vooral bij zwakte en uitputting, geeft kracht vanwege de vele mineralen. Bij infecties in de mond en het keelgebied door een lage weerstand.

Hormoon-huishouding en de vrouwelijke geslachtsorganen

   Werkt op alle hormonen, met name regulerend op de schildklier. Bij witte vloed

Vochthuishouding

   Bij oedeem (ook als er sprak eis van vocht achter de longen) en verkoudheden.

Circulatie

   Bij aambeien en spataderen. Winterhanden en - voeten. Ook bij decubitis.

Overige

   Bij diarree en met diarree gepaard gaande ziekten als dysenterie, ook als er bloed met de ontlasting meekomt, dan uiteraard wel naar een arts.

   Bij botpijn door ontkalking (osteoporose) door het aanwezige calcium. Bij neusbloedingen. Voor kinderen met een lage weerstand. Bij een overmatige menstruatie. Bij huidirritaties, bijvoorbeeld jeuk in de oksels, tepelkloven. Bij haarroos. Uiteraard is eikenhout zeer duurzaam en sterk en werd het gebruikt voor de huizen - en scheepsbouw, voor meubels en beeldhouwwerk. Ook werd de bast gebruikt bij het leerlooien.

Gebruik

   Voor de Ø (moedertinctuur) wordt het jonge blad gebruikt. De jonge schors moet men ēēn jaar laten liggen drogen, dan is ze geschikt voor aftreksels en kompressen. De eikels voor eikeltjescacao en koffie.

Goede combinatie

   Samen met Gember voor de maaltijd. Samen met Rozemarijn voor de doorbloeding, met Toverhazelaar of Kastanje bij spataderen en aambeien. Bij alle weerstandsverhogende kruiden.

Recepten

Lotion bij haarroos

• In een liter gedenatureerde alcohol drie grote, in fijne plakjes gesneden uien minstens vier dagen laten macereren
• Een aftreksel bereiden van een lepel poeder van Eikenschors in een halve liter water, zachtjes laten koken
• Wanneer de vloeistof voor de helft is ingekookt laten afkoelen en geheel koud filtreren
• Het aftreksel mengen met het ui-alcoholaat
• De hoofdhuid iedere morgen inmasseren met een in deze lotion gedrenkt stukje wollen stof.

Aftreksel bij diarree

• 10 gr Eikenschors gedurende 10 minuten laten koken in 200 ml water
• Zeven en elk uur een lepeltje innemen

Thee bij winterhanden en - voeten (voor wassingen)

• 30 gr Eikenschors op twee liter kokend water enkele minuten laten trekken en zeven
• De handen of voeten hierin onderdompelen. Eenmaal per dag een langdurig handen - of voetenbad.

Schorspoeder bij winterhanden en - voeten

• De handen of voeten inwrijven met dit poeder.

Aftreksel voor een zitbad bij aambeien

• Een aftreksel van 35 gr Eikenschors, gedurende een uur op een zacht vuur koken in een liter water
• De vloeistof lauw zeven en aan een liter badwater toevoegen
• Hierin plaatsnemen. Dit stilt de pijn, verminderd de bloedingen, en haalt de zwellingen weg.

Koffiesurrogaat

• Koffie kan vervangen worden door gebrande en gemalen eikels. De hiermee bereide drank is niet schadelijk voor het hart en zenuwstelsel en dus geschikt om door kinderen en gevoelige mensen te worden gedronken. Eikeltjeskoffie is voedzaam en versterkend met een lichte tonische werking op de darmen. Teveel van deze kan echter leiden tot verstopping (door de looistoffen).

Bloesemremedie

Oak

   Positieve transformerende kwaliteit: kracht, begrijpen dat zolang we vechten we onze groei onderdrukken in plaats van te bevorderen; geeft Marsachtige kracht en standvastigheid; meestromen met het leven.

   Onevenwichtigheid

   Terneergeslagen doorzetter, degenen die doorstrijden en nooit ophouden; moedeloos, maar niet opgeven, geloven dat we moeten strijden om te groeien.

Magie

• Geslacht: Mannelijk
• Planeet: Zon
• Element: Vuur
• Goden/Godinnen: Dagda, Dianus, Jupiter, Thor, Zeus, Herne, Janus, Rhea, Cybele, Hecate, Pan, Erato
• Krachten: Bescherming, Gezondheid, Geld, Genezen, Potentie, Vruchtbaarheid, Geluk

Rituelen

   Omdat de Eik een voedselbron was voor de vroege boeren van Europa, werd hij al in de prehistorie beschouwd als heilig. De Druïden kwamen niet samen als er geen Eik aanwezig was. Het woord Eik en Druïde zijn dan ook verwante woorden. Godenbeelden werden vaak gemaakt van Eikenhout. En heksen dansen rond de boom.

Gebruik

   Een boom die zo lang leeft als de Eik geeft bijna automatisch magische bescherming. Twee twijgen Eik, samengebonden met een rode draad, zodat ze samen een gelijkbenig kruis vormen, zijn een krachtige bescherming tegen het kwaad. Het kan dan voor dit doel in huis worden gehangen. Eikels gehangen in raamopeningen beschermen tegen de bliksem, als je een eikel bij je draagt, beschermen ze tegen allerlei narigheid. Als je een vallend Eikenblad vangt in de herfst, word je niet ziek in de winter. Wanneer een ziek persoon een vuur maakt van Eikenhout, wordt hij gereinigd van de ziekte. Draag een eikel tegen ziekte en pijn, voor een lang leven en om je jeugdigheid te bewaren. Een eikel planten bij nieuwe maan verzekert je dat je geld zult krijgen in de nabije toekomst. Het dragen van een eikel bevordert de vruchtbaarheid en versterkt de seksuele potentie. Een stuk Eik bij je dragen brengt altijd geluk aan.

Plukje stammen blijkt krasse kolos

Wat de bejaarde boom er zelf van denkt blijft onduidelijk, maar velen zijn blij met de camera's en opschrijfboekjes, maandag onder een waterig winterzonnetje aanwezig in natuurgebied De Wilde Kamp, bij Garderen. Het gaat om een zomereik. Die is ten minste een millennium oud. En autochtone bomen van die leeftijd zijn een zeldzaamheid.

Mooie dag voor Bea Claessens, beleidsmedewerker bos van de provincie Gelderland. Natuurlijk wist ze al langer van de bejaarde bomen, 'dat is oud nieuws'. Ze staan bij Garderen, bij Elspeet, op de Leusderheide, in het Meinweggengebied en de Drunense duinen. Nieuw nieuws is de hoeveelheid. Twee jaar kamde een team van zes boomexperts de Veluwe af op zoek naar oude inheemse bomen en ze vonden er te minste vijftig. 'Iedereen dacht dat de Veluwe niet veel te bieden had in dit opzicht', zegt Claessens verheugd. 'Zelfs Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten zijn verrast.'

Het zijn beuken en eiken. Eén ervan, een wintereik bij Kootwijkerzand, heeft een omtrek van dertig meter en zal daarmee de grootste oude autochtone boom van West-Europa kunnen zijn. Maar zo ziet-ie er niet uit. Van een rechtopstaande kolos geen spoor; de seniorenbomen op de Veluwe vallen in het niet bij de eindeloze seqouias van Californië waar de toeristen zich aan vergapen.

Zo blijkt het exemplaar bij Garderen een bescheiden pluk van dertien stammen, die samen net een omtrek van 25 meter halen. Die stammen zijn een jaar of honderd oud en vormen een individu, legt bioloog Chris Rövekamp van Bronnen (centrum voor de verspreiding van inheemse houtige gewassen) uit. Ze wortelen allemaal in een stronk van minstens duizend jaar oud. Maar het kan ook tweeduizend zijn, of drieduizend. Om die stronk is het te doen.

Lange tijd werden de stammen gekapt voor menselijk gebruik. Daarom heet zo'n oude stronk een houthakstoof, zegt collega-boomonderzoeker Bert Maes. 'Deze bevat restanten van oude bomen die eens zijn omgezaagd, maar daar omheen zit een wirwar van wortels waarvan een deel nog in leven is. Die levende wortels horen bij de bomen die nu in een kring op de oude boomkern staan. Ze zijn genetisch identiek aan de oorspronkelijke boom en kunnen beschouwd worden als zijn achterkleinkinderen.'

Spreek in Garderen of Kootwijkerzand dus niet van een oerbos. Dat is een ander verhaal. Wat we hier zien, zegt boomexpert René van Loon, is een cultuurrelict. 'Een oerbos is onaangeraakt door mensenhanden. Deze eik werd al in de Middeleeuwen gekapt en daarom heeft-ie het ook zo lang uitgehouden.' Net als een knotwilg vaart zo'n oude eik wel bij het kappen door de mens en dat maakt de houthakstoven bijzonder. 'Juist door menselijk ingrijpen kunnen ze zo lang overleven. Je moet ze afzetten, de stammen eraf halen om zo de stronk een prikkel te geven opnieuw te gaan groeien.'

De stronk blijft onzichtbaar bedolven onder aarde en stuifzand. Hoe hij er precies uitziet, weten de onderzoekers niet. Hoe oud precies de hakhoutstoven zijn, blijft eveneens een mysterie. Maes dateert de vondst op Kootwijkerzand 'ergens tussen de vroege Middeleeuwen en de ijzertijd'. De stronken in Garderen zijn tussen de duizend en 2500 jaar oud, misschien nog ouder zelfs maar dat moet nieuw onderzoek uitwijzen.

Nochtans is het een magische, zelfs heilige plek, zegt Claessens als ze voor de boom in Garderen staat. 'Dit zijn levende monumenten, die het honderden jaren lang hebben volgehouden. Het besef dat onze voorvaderen aan dit individu hebben gekapt en gezaagd, is ongelooflijk. Hij straalt kracht uit. ik krijg kippenvel.'

Ze heeft inmiddels een provinciale archeoloog enthousiast gekregen voor vervolgonderzoek. Als ambtenaar zal ze proberen de bomen tot natuurmonument te verklaren. 'Met alle aandacht die we nu krijgen zal dat gemakkelijker worden. ik denk zelfs aan het uitzetten van een wandeling langs de oude bomen - dat moet veel mensen trekken.'

Wie wandelen wil langs echte oude rechtopstaande stammen moet naar Denemarken, waar in Nordskoven twee gehavende eiken groeien van 1500 tot tweeduizend jaar oud. Beter nog is een bezoek aan Californië. Daar staat de oudste nog levende boom ter wereld: een Bristlecone Pine van 4600 jaar. Daarbij vergeleken staat de Veluwe vol met jong spul.

Copyright: de Volkskrant

Bron: de Volkskrant, Binnenland, 18 december 2001, van onze verslaggevers

Bronnen

• Voor dit artikel gebruikte bronnen

G.van Elteren

Meer

   Wilt u meer weten over dit kruid en vele andere kruiden? Bezoek dan de website van G.van Elteren, http://www.herbasanitas.nl. G.van Elteren is herboriste en geeft o.a. een Opleiding Kruidengeneeskunde en leuke en interessante workshops en cursussen!

^Naar het begin van deze pagina