Beginpagina van Plantaardigheden.nl

 

 

Actuele toepassingen van planten

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten
Sitemap

Leesmaar.nl
Dodoens en meer bijzondere boeken

Leeswerk.nl
Artsenijgewassen
Flora Batava

Krachtigeplanten.nl
A modern herbal: 100 medicinale planten
Massachusetts Institute of Technology

Beschrijvingen van planten

Lavendel - Lavandula angustifolia

Lavandula angustifolia - Echte lavendel

Foto Martin Stevens

 

  • 1644 Vlaams: Lavender (Kleyne), Lavender Wijfken
  • 1616 Latijn: Lavandula altera
  • 1554/1557: Casia de Virgile, Hirculus, Lafendel, Lavande, Lavande femelle, Lavandula, Lavandula foemina, Lavender wijfken, Lavendula, Pseudonardus, Rosmarinum coronarium

Google search lavendel op deze website https://www.google.nl/search?q=
lavendel+site:plantaardigheden.nl

Alle foto's van Lavandula angustifolia op internet

Lavandula angustifolia in Plantago PlantIndex

Lees tekst Lees tekst Lees tekst

Cruijdeboeck 1554

Van Lavender

Cruydt-Boeck 1644

Van Lavendel oft Lavender 

Artseny-gewassen 1796

Gewoone lavendel - Lavandula spica

Warm, licht en droog

   Zuid-Frankrijk (Provence) en het gehele gebied rond de Middellandse Zee: dat is de natuurlijke groeiplaats van de Lavendel (Lavandula officinalis, ook wel geheten Lavandula angustifolia), een plant die houdt van warmte en licht, maar ook van de zilte zeelucht. De beste plaats voor deze plant is dan ook de zee-alpen: hoog, licht, warm en ziltig. Vreemd genoeg wordt deze Lavendel bij de kwekers ook wel Engelse Lavendel genoemd, naar men meent omdat de plant in Engeland zo populair is in de bloemisterij en het huishoudelijk gebruik.

   Lavendel is geen kruid in de strikte zin van het woord, want het is een overjarige houtachtige struik, die wel dertig jaar oud kan worden. Voor een plant is dat een respectabele leeftijd, vooral als je bedenkt hoe dor en bar de omstandigheden zijn waaronder zij groeit: droge, kalkachtige en stenige bodems, waar de zon ongenadig op schijnt. Echt een omgeving om snel uit te drogen. Maar daar heeft de Lavendel iets op gevonden: de viltige en grijsgroene blaadjes zijn namelijk, vooral aan de onderzijde, met dichte haren bezet. Zo wordt verdamping tegengegaan, wat nog wordt ondersteund door het omkrullen van de blaadjes naar onderen.

Bloeiwijze

   Het opvallendst aan de Lavendel zijn haar bloemen met hun prachtige blauwachtige kleuren, sierlijk gerangschikt tegen de bloemstengel, zoals een graan zijn aren draagt. Deze kleur is zo kenmerkend dat hij zelfs de naam van de plant is gaan dragen: lavendelkleurig.

   De plant vormt bloeistengels die beginnen met karakteristieke langwerpige bladeren. Uit de oksels daarvan komen aanvankelijk kleine trosjes blaadjes te voorschijn, maar naar boven toe langs de stengel worden deze groeisels steeds kleiner om ten slotte geheel te verdwijnen. Dan pas schiet de kale bloeistengel omhoog en gaan de kransen van bloemen zich ontvouwen. Vaak zie je per bloeistengel zo'n vier etages met bloemetjes zitten, met zes tot tien bloemen per etage. Alles ziet er netjes geordend uit bij de Lavendel, zo ook de strenge scheiding tussen de bebladerde stengels en de bloeistelen. Hoog steken de bloemen uit boven de houtige onderstam met de vele blaadjes, soms wel tot een meter boven de grond. De plant groeit als een struik uit de houtige en taaie stengeldelen, die vlak over de grond lopen en waaruit de jonge scheuten omhoog komen, vaak met meerdere per stengel.

Geuren en luizen

   De Lavendel is vooral bekend vanwege haar zachtzoete zomergeur, waar ook de bijen zo van houden. Al in de oudheid werd de plant daarom gebruikt als middel om vieze geuren te verdrijven en het lichaam en de kleding een aangename uitstraling te geven. Maar de geur werd beslist niet alleen cosmetisch toegepast. Sinds de Grieken en Romeinen legde men namelijk twijgjes Lavendel tussen de kleren om luizen te verdrijven. Vooral in de Middeleeuwen was dat een nuttige zaak en werd ook rijkelijk Lavendelwater gesprenkeld in huizen en straten tegen de ondraaglijke stank en de insecten, maar ook om de hoofdpijn te verjagen die de mensen door de stank opliepen. Zelfs bij epidemieën zoals de pest werd Lavendel toegepast vanwege de antiseptische werking, al werd dit bacteriedodende effect in die tijden natuurlijk nog niet zo benoemd. Hoe de Middeleeuwer wel keek naar de Lavendel blijkt uit de tekst van de bekende non en geleerde Hildegard van Bingen in haar twaalfde-eeuwse boek Natuurkunde: 'De echte Lavendel is warm en droog, omdat hij weinig sap heeft. Hij heeft voor de mens geen nut als spijs, maar heeft wel een sterke geur. Als een mens die veel luizen heeft vaak aan Lavendel ruikt, sterven de luizen. En zijn geur maakt de ogen helder, omdat hij de kracht van zeer sterke en ook de nuttigheid van zeer bittere specerijen heeft. En daarom vangt hij veel kwaad weg en worden de boze geesten afgeschrikt.'

   Hildegard noemt hier de bitterheid van de plant, die wordt veroorzaakt door de looistoffen. Opmerkelijk is de reden die zij geeft voor het sterven van de luizen: door de mens die Lavendel ruikt gaan deze insecten er aan! Wij zouden zeggen dat de diertjes door de geur van de Lavendel zelf worden bedwelmd, maar in de Middeleeuwen werd dat kennelijk anders gezien, magischer, alsof een mens door het ruiken van de plant zelf zodanig verandert dat de luizen geen zin meer in hem hebben.

   Volgens Hildegard kun je Lavendel dus niet als voedsel gebruiken en we mogen aannemen dat de Middeleeuwers haar alleen als geneesplant en cosmetische plant hebben gebruikt. Pas later, zoals in onze tijd, zijn we Lavendel ook gaan toepassen in onze gerechten. De bloemen en blaadjes zijn lekker in stamppot, salades, dressings, fruitdesserts, maar zijn ook in wijn, azijn en jam te gebruiken.

Zoetwas

   De naam `Lavindula' wordt voor het eerst in de literatuur genoemd in een Duits recept uit de negende eeuw. In een later kruidboek uit 1420, van een zekere Benedetto Rinio, wordt over Lavendel gunstig gesproken: Lavendel in het bad zou goed zijn tegen pijn in de ledematen. Dat is een duidelijke verwijzing naar de ontspannende werking die er van Lavendel uit kan gaan. Als je kunt ontspannen wordt de spierpijn meestal ook minder.

   Over de naam van de plant komen we meer te weten in een Duitse tekst uit 1485, een van de oudste gedrukte kruidenboeken met als naam Gart der Gesundheit. Het oude Duits lijkt een beetje op het oud-Nederlands, en daarom volgt hier de tekst zonder vertaling: 'Lave das ist so vil gesprochen als reynikheyt oder wesche, und also haben esz die alten geheyssen, und darnach ist diesem wort lave zuo geben worden eyn zuo satz als dula [dulce?] und also geheissen lavendula, umb desz sussen gerochs willen...! Das heisst: lave, das will soviel sagen wie Reinheit oder Wäsche, und so haben es die Alten genannt, und dann ist diesem Wort ein Zusatz gegeben worden, nämlich dula [dulce, das wäre `süss'] und also genannt lavendula, um des süssen Geruchs willen...'

   Uit deze tekst mogen we afleiden dat de naam `lavendula' een samenvoeging is van de betekenissen `wassen' en `zoet'. Zoetwas zou een korte Nederlandse naam kunnen zijn. Het Latijnse woord `lavare' betekent wassen: denk aan ons woord `lavet' voor een installatie in de woning voor baden en wassen.

   Overigens werd de zoete geur van de Lavendel in de oude geschriften nogal eens verward met die van de Rozemarijn, zodat je beschrijvingen kunt tegenkomen van de geur `ros marinus', waarmee dan vaak de Lavendel werd bedoeld.

   Tegenwoordig hebben we het bij de geur van Lavendel, en bij vele andere geurende planten, over de aanwezigheid van etherische oliën, die zo'n 1 tot 2 procent van de plant uitmaken en die zowel in de bladeren als de bloemen voorkomen. De hoofdbestanddelen van deze oliën zijn de stoffen linalol en linalylacetaat. Daarnaast komen er, zoals ook al uit de tekst van Hildegard van Bingen blijkt, ook looistoffen voor.

Kweek

   Van de twintig soorten Lavendel die er bestaan worden de meeste gekweekt in Zuid-Europa en tegenwoordig veel in Bulgarije en voormalig Joegoslavië. De plant wordt gezaaid in augustus en september op een lichte bodem. Eind mei wordt er verplant, met een afstand van 30 tot 40 centimeter tussen de plantjes. De oogst is in augustus, en vooral de tweejarige plant geeft de beste producten. De bloemen worden geplukt als het middelste deel van de aar bloeit, dan zijn ze het geurigst. Meestal wordt de plant gestekt door de stengels in de zomer af te snijden van de niet-bloeiende zijscheuten. De plant wordt vooral gekweekt voor parfum, sier en cosmetica.

Toepassingen

   Om ook in de winter van de Lavendel te kunnen genieten, worden de bundels planten ondersteboven opgehangen op een droge plaats. Eenmaal gedroogd kunnen zowel bladeren als bloemen worden genuttigd of verwerkt in de kruidenzakjes, die tussen lakens en kleren worden gestopt. Dat is niet alleen geurig, maar schijnt ook werkzaam te zijn tegen de motten. Je kunt de plant, of de olie van Lavendel, ook in de kleren of tegen de huid wrijven om zo vliegen te verjagen. Wrijf je de vacht van honden of katten in met Lavendelwater, dan helpt het tegen ongedierte. De gedroogde plant wordt ook toegepast als wierook, als geurstof in pijptabak en als sierbloem in droogboeketten.

Wat doet Lavendel met ons?

   Een paar druppels Lavendelolie op kussen of lamp en je kunt heerlijk slapen. Doe dat wel een paar uur voor het slapen gaan, anders werkt het juist tegengesteld en lig je de hele nacht te woelen. Een voetbad van tien minuten in Lavendel maakt ook rustig en bereidt je voor op een kalme nacht. Onrustige baby's kun je helpen met een Lavendelkussentje.

   Van de geur wordt gezegd dat ze kalmeert, harmoniseert en de zenuwen sterkt, ook bij gebruik van Lavendel als thee. Ook krampen worden opgeheven door de Lavendel, gassen in de spijsvertering opgelost, migraine verholpen, slechte adem door gorgelen verminderd, nerveuze hartklachten, spierspanningen en nerveuze spijsverteringsstoornissen. Kortom, de plant ontspant, geeft rust, kalmeert het zenuwstelsel, zorgt ervoor dat je weer heer en meester over jezelf wordt en dat je kunt loslaten. Ook kun je wondjes met Lavendelbad en wondzalf genezen, vanwege de antiseptische werking. Zelfs insectenbeten worden erdoor verzacht.

   Samenvattend: Al in de vroegste vermeldingen over de Lavendel wordt ons duidelijk gemaakt dat de plant helpt bij het ontspannen en rustig worden. Dat komt natuurlijk mede door de aangename en zoete geur, maar ook door de werking van de etherische oliën op ons lichaam. Lavendel is een zuivere plant, die dicht aanleunt tegen de schoonheid en daarom in cosmetische producten al vroeg is toegepast.

R. van der Hoeden bewerkte tekst uit Flora's Kus met toestemming van Weleda

Zie ook https://www.weleda.nl/100-natuurlijk/onze-plantenwereld/onze-hoofdplanten/lavendel

^Naar het begin van deze pagina

Planten
 
Kruidenlijstjes
Beschrijvingen van planten
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | MN | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | Z

A.van Roy

C.van der Steen

G. van Elteren

Paul Munnik

Weleda (deels met dank overgenomen)

Foto's prof. Paul Busselen
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Nederlandse, Latijnse en Engelse plantennamen zoeken
Nieuwe planten-soorten en -namen in Nederland
 
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel