Beginpagina van Plantaardigheden.nl

 

 

Actuele toepassingen van planten

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten
Sitemap

Leesmaar.nl
Dodoens en meer bijzondere boeken

Leeswerk.nl
Artsenijgewassen
Flora Batava

Krachtigeplanten.nl
A modern herbal: 100 medicinale planten
Massachusetts Institute of Technology

Beschrijvingen van planten

Olijf - Olea europaea

Overzicht van deze plant

Olea europaea (Olea europaea subsp. europaea) - Olijfboom

Foto Luc Regniers

Foto Luc Regniers

Elaea, Olea, Olijfboom

(vrucht) Elaea, Oliva, Olive, Oliven; Colymbades, Halmades, Colymbadae, "Oliven die in pekel gheleyt ende ghesouten sijn"

  • 1644 Vlaams: Olijfboom (Tammen) (vrucht: Olijven)
  • 1616 Latijn: Olea (vrucht: Oliva) [821]
  • 1554/1557: Colymbadae, Colymbades, Oelbaum, Olea sativa, Olijfboom, Oliva, Olivebaum, Olivier domestique

Google search olijf op deze website https://www.google.nl/search?q
=olijf+site:plantaardigheden.nl

Alle foto's van Olea europaea op internet

Olea europaea in Plantago PlantIndex

Olea europaea subsp. sylvestris - Olijfboom

Zie alle foto's van Blaich

   Noot: In de Franse vertaling van het Cruijdeboeck door Clusius (1557) is sprake van een Olea sylvestris, Olea Aethiopica, Oleaster, wilde Olijfboom 

  • 1644 Vlaams: Olijfboom (Wilden)
  • 1616 Latijn: Olea silvestris [821]
  • 1554/1557: Olea Aethiopica, Olea sylvestris, Oleaster, Olivier sauvage

Overzicht Olea europaea subsp. sylvestris op deze site

Alle foto's van Olea europaea subsp. sylvestris op internet

Olea europaea subsp. sylvestris bij Kurt Stueber Gruppe Max Planck IZ

Olea europaea subsp. sylvestris in Plantago PlantIndex

Lees tekst

Cruydt-Boeck deel 6 boek 28 capitel 29

Van den Olijf-boom 

Cruijdeboeck deel 6 capitel 61

Van Olijfboom

Lees tekst

Artseny 1800 deel V

Europische olijfboom - Olea europaea

   Een plek ergens rond de Middellandse Zee. Het zou in Spanje kunnen zijn, in Frankrijk, Italië, Griekenland, Tunesië. Het klimaat is subtropisch, de zomers zijn heet, de winters zacht en regenrijk. In de brandende zon davert het sprinkhanenorkest kakofonisch. De kruinen van de bomen steken scherp af tegen de diepblauwe lucht. Als oude, wijze mannen staan ze daar, met hun knoestige en gedraaide stammen: de Olijfbomen. Ze groeien langzaam, nemen de tijd en hebben ook de tijd. Een Olijfboom van een paar honderd jaar oud is geen uitzondering. Er zijn exemplaren die meer dan vijftienhonderd jaar oud zijn! Het is dus denkbaar dat iemand uit de vijfde eeuw een jonge versie van een nu nog levende Olijfboom heeft gezien.

   Olijfbomen zijn in een ver verleden veredeld uit de Wilde Olijf (Oleaster) die veel minder en kleinere vruchten draagt. Zo'n zesduizend jaar geleden groeiden ze al in het gebied van het huidige Syrië. Olijfbomen zijn dus cultuurbomen die om deskundige zorg vragen, om bodembewerking, soms bemesting en bestrijding van plagen zoals die van de olijfvlieg. Snoeien is noodzakelijk, anders groeien ze huizenhoog uit.

De Olijf in de koran en in de bijbel

   Zo oud als de Olijfboom is ook zijn spoor in de cultuurgeschiedenis. In de koran staat hij beschreven als een gewijde boom die 'olie geeft die zo helder is dat hij zelfs licht zou geven als de lont niet zou worden ontstoken'. Het licht van de brandende olijfolie is een symbool voor het licht van de hemel.

   Ook in de bijbel heeft de Olijfboom een prominente plek. Direct al aan het begin, in Genesis, komt hij ten tonele. Het speet God dat hij de ongehoorzame mens had geschapen en hij besloot tot een alles vernietigende zondvloed. Alleen de rechtvaardige Noach zou, samen met zijn vrouw, zoons, schoondochters en een stoet dieren, deze catastrofe kunnen overleven. God droeg Noach op een ark van cipressenhout te bouwen. Daarna regende het veertig dagen en nachten. Alles buiten de boot verdronk. Toen de regen ophield, zond Noach een duif uit die echter heen en weer bleef vliegen: er was nog geen drooggevallen land. Pas de tweede duif die hij losliet keerde terug, na een reis van zeven dagen. In zijn bek droeg hij een vers Olijfblad ten teken dat het land was drooggevallen. Dat juist de Olijfboom bladeren droeg, was een goddelijk gebaar: het verloren paradijs is terug, de zondeval overwonnen. De Olijf staat voor een nieuwe wereld, een nieuwe begin met een vernieuwde mens.

Balsemolie

   Na zo'n verhaal is het begrijpelijk dat de olijfolie in de bijbel op diverse plaatsen als heilig staat beschreven. In het tweede bijbelboek, Exodus, geeft God aan Mozes een recept voor heilige balsemolie: meng geurige mirre, kaneel en aromatische kalmoes met olijfolie. Alles wat je ermee zalft, zal aan God gewijd zijn!

   In het derde bijbelboek, Leviticus, komt de olijfolie terug in een recept voor een meeloffer: 'Wanneer iemand de Heer een meeloffer wil aanbieden, moet hij daarvoor het fijnste meel nemen, er olijfolie aan toevoegen en er wierook bij leggen.' Later, in het nieuwe testament, staat de Olijf onder dramatischer gesternte. Het is in de hof van Getsemane, de olijvenhof aan de voet van de Olijfberg bij Jeruzalem, waar Jezus wordt verraden en gevangen genomen. In de Renaissance komt de relatie tussen de Olijfboom en Christus terug in het thema van de annunciatie, de verkondiging van de aartsengel Gabriël aan Maria dat ze een kind zal baren. Meestal heeft Gabriël een witte lelie in de hand, als symbool van Christus. Maar er zijn ook afbeeldingen met een Olijftak.

Olijftakken

   Ook in het oude Griekenland was de Olijf een vereerde boom, gewijd aan de godin Pallas Athene. In een sage daagt de oppergod Zeus zowel Poseidon als Pallas Athene uit om geschenken te geven met als inzet de gunst van het schiereiland Attica. Poseidon slaat met zijn drietand op de grond en er verschijnt een paard. Athene tovert een Olijfboom. Zeus verkiest het geschenk van Athene. Hoe kon het ook anders met zo'n krijgshaftige godin die specialiste was in de rechtvaardige oorlogvoering en de daaruit voortvloeiende vrede? Bij Athene gaan oorlog en vrede hand in hand. Daarom kregen de winnaars op de oude Griekse spelen Olijftakken omgehangen en werden slingers gemaakt afkomstig uit de heilige olijfbossen van de Olympus. Kransen van Olijftakken, naast die van laurierbladeren, tooiden de soldaten na hun overwinningen. Gezanten die vrede en bescherming kwamen afsmeken droegen vaak met wol omwikkelde Olijftakken bij zich. Het verhaal gaat dat na de verwoesting van de Atheense Akropolis door de Perzen (in 480 voor Christus) de heilige Olijfboom ter plekke weer uitliep. Een goddelijk en hoopvol teken!

Vruchten in kleuren

   De olijfolie is niet alleen heilig maar ook voedzaam en gezond. Het mediterrane dieet, en dat van ons in toenemende mate, is voor een belangrijk deel op deze boom gebaseerd. De olijven, vanwege hun harde pit ook wel 'steenvruchten' genoemd, bevatten een extreem hoog oliegehalte (tot de helft van hun gewicht). Ongeveer vijf kilogram olijven kan al een liter olie opleveren.

   Het begint allemaal met de bloei in mei en juni. Dan zijn de kleine, tere trosjes zichtbaar met daaraan zo'n tien tot veertig witgele bloempjes. De wind bestuift slechts een klein deel van de bloempjes. Na vier tot zes maanden zijn de vruchten uitgerijpt, overigens alleen aan de bomen die ouder zijn dan een jaar of vijf tot acht.

   De oogst loopt van september tot maart en vindt nog altijd grotendeels handmatig plaats, allerlei pogingen tot mechanisatie ten spijt. De plukkers bezoeken elke boom meerdere keren omdat de vruchten verschillen in uitrijpingstijd. Ze klimmen met ladders de bomen in en trekken, vaak gewapend met houten harkjes, de olijven één voor één van de takken of slaan ze er met stokken uit. Onder de bomen gespannen netten of doeken vangen de olijven op. De onrijpe, groene exemplaren hebben stevig vruchtvlees en een scherpe, bittere smaak. Ze zijn niet zomaar te eten. Eerst krijgen ze een behandeling met loogachtige stoffen waardoor de bitterheid eruit trekt. Als de olijven uitrijpen verkleuren ze, vaak via allerlei tussentinten, naar donkerpaars of zwart. De zwarte olijven zijn zachter en sappiger dan de groene, niet zo bitter van smaak en bevatten meer olie. Na het plukken rotten ze snel weg en worden om die reden in pekel of droog zout gelegd. Zo ontstaat de keur aan olijven die we kennen: groene, zwarte, harde, zachte, vlezige, met grote pitten of juist kleine olijven, ontpitte olijven gevuld met ansjovis, knoflook, in kruiden en knoflook ingelegde olijven. Stuk voor stuk zijn het culinaire hoogstandjes.

Maagdelijke olie

   De olie uit de olijven is al even divers van smaak. Kenners gebruiken er allerlei omschrijvingen voor zoals: aards, amandel, appel, bitter, gras, hooi, komkommer, muf, ranzig, zoet. De meeste olijven worden eerst, al dan niet ontpit, onder grote stenen geplet. De pulp die zo ontstaat gaat in hydraulische persen van roestvrij staal. De techniek met handpersen, al in gebruik bij de Romeinen, behoort grotendeels tot het verleden. De moderne machines halen het maximale aan olie uit de vruchten. Zo ontstaat de 'maagdelijke' olie van de eerste persing. De Italianen spreken meestal van 'olio virgine', de Fransen van 'huile vierge'. Op de etiketten van de flessen staan vaak aanduidingen als 'extra vierge' of 'extra virgin'. De zuurgraad van deze olie, uitgedrukt in het gehalte aan oliezuur, is maximaal 1 procent. Het voorvoegsel 'extra' verdwijnt als het gehalte tussen de 1 en 2 procent ligt.

   Na de eerste ('koude') persing kan uit de overgebleven perskoek en pitten door napersen bij hoge temperatuur de resterende olie worden gehaald. Deze is van mindere kwaliteit, donkerder van kleur, heeft een sterke smaak en hogere zuurgraad. Een deel wordt gebruikt voor het aanlengen van de variabele smaak van de 'huile vierge' tot olijfoliën van constante samenstelling. Een ander deel vindt zijn weg als lampolie of in de industrie, bijvoorbeeld bij zeepbereiding.

   In de volksgeneeskunde is de olie in gebruik als huidolie, tegen verbranding of uitdroging, tegen stijve spieren, acne en als haarolie. Inname van de olie remt de vorming van maagzuur en voorkomt verstopping. Chemische analyse heeft aangetoond dat de olie zeer rijk is aan 'enkelvoudig onverzadigde vetten' die een positief effect lijken te hebben op het voorkomen van hart- en vaatziektes.

Levend grijs

   Er is nog zo veel dat naast de olie waardevol is aan deze boom: het zeer fijnnervige hout bijvoorbeeld. Dat heeft een karakteristieke honinggele kleur en een mooie tekening van donkerbruine en zwarte strepen. Het is zeer hard, moeilijk splijtbaar en toch goed te bewerken. De oude Grieken gebruikten olijfhout om godenbeelden uit te snijden.

   En dan zijn er nog de bladeren. Je vergeet ze snel door hun eenvoudige, enkelvoudige, ongedeelde vorm die iets van een wilgenblad heeft. Ze voelen leerachtig aan en glanzen een beetje. Van boven kleuren ze donkergroen, aan de onderkant zorgen minuscule haartjes voor een zilvergroene indruk. Hoe bescheiden ook, ze dragen bij aan de sfeer in een olijfgaard. Wie beweert dat grijs een saaie kleur is, zou eens goed naar Olijfbomen moeten kijken! Vincent van Gogh schilderde juist Olijfbomen om de essentie van zilvergrijs te pakken. In een brief schrijft hij: 'Het effect van het daglicht, van de lucht maakt dat er oneindig veel motieven uit de olijfbomen zijn te halen.' Olijfgaarden zijn oeroude plekken, waar het grijs tot leven komt en waar de noeste arbeid van ontelbare generaties olijfboeren bijna tastbaar in de lucht hangt. Ook wij, nuchtere bewoners van de eenentwintigste eeuw, kunnen in een olijfgaard nog iets ervaren van de wijsheid en heiligheid die altijd met de Olijf verbonden is geweest.

R. van der Hoeden bewerkte tekst uit Flora's Kus met toestemming van Weleda

^Naar het begin van deze pagina

Planten
 
Kruidenlijstjes
Beschrijvingen van planten
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | MN | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | Z

A.van Roy

C.van der Steen

G. van Elteren

Paul Munnik

Weleda (deels met dank overgenomen)

Foto's prof. Paul Busselen
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Nederlandse, Latijnse en Engelse plantennamen zoeken
Nieuwe planten-soorten en -namen in Nederland
 
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel