Beginpagina van Plantaardigheden.nl

 

 

Actuele toepassingen van planten

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten
Sitemap

Leesmaar.nl
Dodoens en meer bijzondere boeken

Leeswerk.nl
Artsenijgewassen
Flora Batava

Krachtigeplanten.nl
A modern herbal: 100 medicinale planten
Massachusetts Institute of Technology

Beschrijvingen van planten

Rozemarijn - Rosmarinus officinalis

Rosmarinus officinalis - Rozemarijn

Foto Martin Stevens

Foto Luc Regniers

Zie alle foto's van Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Grotere foto in Bioweb Plantengids

Rosmarinum coronarium (Rosmarinus, de bloemen: Anthos), Rosmarijn
  • 1644 Vlaams: Rosmarijn
  • 1616 Latijn: Rosmarinum coronarium
  • 1554/1557: Anthos, Rosmarein, Rosmarijn, Rosmarin, Rosmarinum, Rosmarinum coronarium, Rosmarinus

 

Google search rozemarijn op deze website https://www.google.nl/search?q=
rozemarijn+site:plantaardigheden.nl

Alle foto's van Rosmarinus officinalis op internet

Rosmarinus officinalis in Plantago PlantIndex

Lees tekst Lees tekst Lees tekst

Cruijdeboeck 1554

Van Rosmarijn

Cruydt-Boeck 1644

Van Rosmarijn 

Artseny-gewassen 1800

Gewoone rosmarijn - Rosmarinus officinalis

   In vroeger tijden speelde Rozemarijn een grote rol in het bestrijden van de pest. Hieronymus Bock schrijft in zijn kruidenboek uit 1539: 'Rook van Rozemarijn verbetert de boze lucht tijdens de pest.' In ziekenhuizen werd Rozemarijn namelijk samen met Jeneverbes verbrand om de lucht schoon en zuiver te maken. In een kruidenboek van 1543 staat iets vergelijkbaars: 'Als je het huis tijdens de pest met Rozemarijn uitrookt, wordt de boze lucht verdreven.'

Manshoge struik

   Rozemarijn is een wintergroene struik met lichtblauwe bloemen, die bloeit in mei en juni. In ons land kan zij slechts vijfentwintig tot veertig centimeter hoog worden, maar in haar stamland, de gebieden rond de Middellandse Zee, Noord-Afrika en Klein-Azië, kan zij een meer dan manshoge struik worden. Je kunt daar goed onder uitrusten, want je zit in de schaduw en bij hevige regen blijf je ook redelijk droog vanwege zijn dichte bebladering.

   Op het eerste gezicht doet Rozemarijn een beetje denken aan een sparreboompje, met haar fijne naaldvormige bladeren en sterke, harsachtige geur. Het zijn de geuren van de etherische oliën, waarin vooral campheen, kamfer en cineool zit. Die harsen maken de plant extra brandbaar en het is daarom niet verwonderlijk dat zij vaak ten prooi valt aan de vlammen. Achteraf blijkt dan hoe sterk Rozemarijn is, want zij overleeft deze branden moeiteloos en groeit uit de houtige stammen weer opnieuw uit.

Licht en luchtig

   Net als Lavendel kan Rozemarijn goed tegen droogte en karige omstandigheden en is ze een liefhebber van de zilte zeewinden. De smalle blaadjes zijn aan de onderkant witviltig en de randen krullen om naar binnen, om verdamping en uitdroging tegen te gaan.

   Rozemarijn bloeit geheel anders dan Lavendel, die haar bloemen in aparte aren draagt. Rozemarijnbloempjes zitten in de oksels van de bladeren in groepjes bijeen en vallen op door de lange meeldraden, die ver uit de bloemen naar buiten hangen en als vrolijke dansers bewegen in de wind. Dat geeft de plant iets lichts en luchtigs, alsof ze haar seksuele organen nadrukkelijk aan de omgeving wil tonen. Dit in tegenstelling tot de meer introverte Lavendel, die de meeldraden helemaal niet laat zien en ze in de buis van de bloemen verstopt. De bloemen, met opvallend grote onderlip en kleine bovenlip, zitten in de oksels van de bladeren tot diep in de plant verborgen en zijn niet, zoals bij lavendel, op een aparte steel ver boven de bladeren verheven.

   In Midden-Europa en ook in onze streken wordt Rozemarijn vaak gekweekt, maar ze kan slecht tegen de winterse kou. Vandaar dat het niet makkelijk is om een struik lang in leven te houden. Ook de geringe hoogte van het struikje in onze streken geeft al aan dat de plant onder haar mogelijkheden leeft. Je kweekt de plant in goede grond door haar in mei te stekken en op tien centimeter afstand van elkaar te planten. Je kunt ook zaaien in mei en verplanten in september. Je oogst de bloemen in april-mei, de bladeren van april tot oktober.

Dauw van de zee

   De Latijnse naam 'Ros marinus', waarvan Rozemarijn is afgeleid, betekent 'dauw van de zee' en die kan twee betekenissen hebben. De eerste verklaring legt de nadruk op de teerblauwe bloemen die wel lijken op de dauw van de zee, op het moment dat de plant met druppels is bepareld in de vroege morgen. Een andere uitleg benadrukt de groeiplaats van de Rozemarijn, bij voorkeur in de buurt van de zee. De Griekse naam 'rhops myrinos' betekent 'balsemstruik' en die benaming geeft iets weer van de magische betekenis van Rozemarijn in rituelen en ceremoniën. De plant was bij de Grieken en Romeinen heilig en werd gebruikt in godsdienstige rituelen en ook in huisfeesten als symbolische versiering. Rozemarijn was gewijd aan de liefde, waarmee bij de Grieken de liefdesgodin Afrodite was verbonden.

   De plant werd in de eerste eeuwen na Christus door de Romeinen over de Alpen naar het westen gebracht. Daar duikt de naam Rozemarijn voor het eerst in het jaar 820 op in een kruidboek van de kruidentuin in St.-Gallen.

Geluk en liefde

   Het waren ook de Romeinen die Rozemarijn in Engeland invoerden, en daar bloeide rondom de plant een rijke traditie op. Zo werden met kerst de twijgen over de vloer gestrooid om geluk te verkrijgen voor het komende jaar. Bij het rondlopen over de twijgen snoven de mensen de geur van Rozemarijn op en dat gaf ze een goede start voor het nieuwe jaar. Geluk bracht de plant ook voor jonge echtparen, waarvan de bruid een boeket Rozemarijn in haar hand droeg als een symbool voor wijsheid, liefde en trouw. Zij droeg ook een takje in het haar. Van het bruidsboeket werd vervolgens een twijg afgehaald, die in de tuin van het jonge echtpaar werd geplant en door de vrouw liefdevol werd verzorgd. Kreeg zij een dochter, dan maakte ze van de Rozemarijnstruik een nieuw boeket voor de aanstaande bruiloft. En zo ging dat van generatie op generatie door. Het mag duidelijk zijn dat niet alleen de Engelse mensen, maar ook de Engelse Rozemarijnstruiken in de verte allemaal familie van elkaar zijn!

   Ook werd gezegd dat Rozemarijnstruiken het heel goed deden in de tuin van een echtpaar waarvan de vrouw 'de broek aan had'. Mannen die daar verandering in wilden brengen probeerden deze struiken te vernietigen door ze te verbranden. Maar steeds opnieuw kwam de struik weer tot leven vanuit de wortels: vitaler en sterker dan tevoren. Zij konden ook niet weten dat Rozemarijn op haar natuurlijke standplaatsen regelmatig door het vuur wordt verteerd en als een feniks uit de as verrijst.

Geheugen

   Maar ook met de dood werd Rozemarijn ritueel verbonden. Want als er iemand stierf, dan werden er twijgen op het graf gegooid. Die twijgen kwamen uit de tuin van de gestorvene en begeleidden hem of haar naar de andere wereld. Door middel van Rozemarijn bleef de herinnering aan de overledene altijd levend en de Engelsen waren ervan overtuigd dat de plant goed was voor de herinnering en het geheugen. Daarvan getuigt ook Shakespeare, die in zijn Hamlet schreef: 'There's rosemary, that's for remembrance; pray you, love, remember' (Hier is Rozemarijn, dat is goed voor het geheugen; alsjeblieft, liefje, vergeet me niet). Later werd het Engelse gezegde: 'rosemary for remembrance'. Studenten maakten daar vroeger gebruik van door tijdens het studeren aan takjes Rozemarijn te snuiven om hun geheugen te stimuleren en de leerstof beter te kunnen opnemen. Zo vreemd is dat niet, want Rozemarijn heeft een zeer stimulerende en verfrissende werking op het lichaam, waardoor de levensfuncties beter kunnen werken.

Vreemde recepten

   De Engelse botanicus, arts en astroloog Nicholas Culpepper (1616-1654) geeft in zijn kruidenboek een merkwaardig recept om aan Rozemarijnolie te komen: 'Rozemarijnbloemen worden in een glazen kolf gedaan en de hals van de kolf wordt dicht gebonden met een fijne linnen doek. De kolf wordt omgekeerd en in de hals van een tweede glas gedaan. Zo wordt de gevulde kolf blootgesteld aan de instralende zonnewarmte (insolatie). Daardoor zal uit de bloemen de olie druppelen.'

   Nog vreemder is het advies dat Christian Franz Paullini (1643-1712) geeft. Hij was bisschoppelijk lijfarts in München en van zijn hand verscheen in 1696 een opmerkelijk boek, Die Heylsame Dreck-Apotheke, waarin hij beweert dat mest, urine en andere uitwerpselen de meeste ziekten kunnen genezen. Hier is zijn recept met Rozemarijn: 'Neem evenveel rode slakken als Rozemarijnbloemen, voeg ze samen in een goed afgesloten pot, begraaf dat veertig dagen lang onder paardenmest en pers de olie eruit. Doe dat in een glas en zet het een tijdje in de zon. Dan wordt het iedere dag beter. Een vrouw moet zich voor en na de geboorte daarmee inwrijven. Ik raad dit aan voor alle vrouwen die veel kinderen hebben gekregen en een ronde buik hebben. Als zij de olie gebruiken, wordt hun buik snel weer glad en strak zodat het zal klinken als een pauken.'

Vitale krachten

   In Tirol werden jaarlijks de heksen verdreven op de eerste meidag in een ritueel dat heet het 'uitdrijven van de heksen'. Op donderdag en tijdens de middernacht werden er roedes gemaakt van allerlei planten, waaronder Rozemarijn. Alle potten, pannen, bellen en ander klinkend huisraad werden ingezet om zoveel mogelijk lawaai te maken, en de mensen gilden en schreeuwden om de heksen te verjagen. Iedereen liep daarbij zeven keer om huis, dorp en veld heen onder het zingen van: 'Vlucht weg van hier, heksen; of het zal jullie slecht vergaan!'

   In Duitsland en Oostenrijk was het de gewoonte elkaar in de kersttijd met Rozemarijntakken te slaan. De jongens sloegen de meisjes en de volgende dag was het andersom. Het idee was dat op die manier de vitale krachten van de plant overgedragen werden op de jonge mensen en dat hun seksualiteit werd versterkt. Ook werden de boze geesten verdreven door dit slaan op handen, voeten en gezicht. Verder zou je er gezond en fris van worden, getuige dit rijmpje:

Fris en groen. Mooi en fijn!
Gemberbrood en brandewijn!

   Dat groen was een verwijzing naar de altijdgroene twijgen van de Rozemarijnstruik. Ook hier weer: een verwijzing naar de vitale en jonge krachten van de mensen, die door Rozemarijn worden aangesproken en gestimuleerd.

De mantel van Maria

   Over de Rozemarijn zijn verschillende verhalen en legenden bekend, zoals deze. Op een dag, tijdens de vlucht naar Egypte, rustte Maria langs de weg. Er kwamen soldaten aan en Maria zocht dekking onder de takken van een reusachtige Rozemarijnstruik. De plant sprong hierop meteen in bloei, waarbij alle takken waren bedekt met geurende blauwe bloemen. Het was hetzelfde blauw als de mantel van Maria, die daardoor niet opviel! Vanaf die tijd bloeide de Rozemarijn met bleekblauwe bloemen, in plaats van de witte bloesem die zij eerst bezat.

   In een ander verhaal legt Maria de kleertjes van Jezus te drogen over een Rozemarijnstruik, tijdens dezelfde vlucht naar Egypte. Daardoor werden de bloempjes, die eerst wit waren, nu blauw en kregen ze hun heerlijke geur. Want de luiers van dat bijzondere kind hadden natuurlijk een heerlijke geur!

Olie en thee

Rozemarijnblaadjes zijn lekker bij varkensvlees en lamsvlees en in pittige bruine soepen. Bij de barbecue kunnen de blaadjes of een heel takje, gestrooid in het vuur, het vlees een smakelijk aroma geven.

   De olie van Rozemarijn wordt vooral gewonnen uit de bladeren (oleum rosmarini). In badwater heeft deze olie een opwekkende en verfrissende werking en gaat zij vermoeidheid tegen. Dat geeft niet alleen een goed begin van de dag, ook de huid wordt er zacht van. Verder kan de plant werken tegen stijfheid, spit, kramp, spier- en gewrichtspijnen. Omdat het de doorbloeding van de hoofdhuid stimuleert, is shampoo op basis van Rozemarijn goed voor de haargroei en het verstevigen van de hoofdhuid.

   Thee van Rozemarijnbladeren schijnt goed te zijn voor hart en nieren en de doorbloeding van het onderlijf. De thee zuivert de maag en bevordert de menstruatie. Een geneesmiddel als Rosmarinus D1 (een verdunning van 1 op tien) wordt gebruikt bij acne, bronchitis en diabetes. Vanwege al deze toepassingen is het niet verwonderlijk dat de plant vanouds bekend stond als panacee: een geneesmiddel tegen alle kwalen.

Samenvattend

   In folklore, middeleeuwse gebruiken, vreemde recepten en moderne toepassingen van Rozemarijn blijkt het steeds te gaan om de vernieuwende en verjongende kracht van de plant en haar extracten. Vruchtbare huwelijken, herstelde zwangerschapsbuiken, een verbeterd geheugen, een verfrissend en opwekkend bad enzovoort: dat alles is te danken aan deze sterke en geurige plant met haar naaldvormige bladeren.

R. van der Hoeden bewerkte tekst uit Flora's Kus met toestemming van Weleda

Zie ook https://www.weleda.nl/100-natuurlijk/onze-plantenwereld/onze-hoofdplanten/rozemarijn

^Naar het begin van deze pagina

Planten
 
Kruidenlijstjes
Beschrijvingen van planten
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | MN | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | Z

A.van Roy

C.van der Steen

G. van Elteren

Paul Munnik

Weleda (deels met dank overgenomen)

Foto's prof. Paul Busselen
  A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Nederlandse, Latijnse en Engelse plantennamen zoeken
Nieuwe planten-soorten en -namen in Nederland
 
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel