Van de 11e eeuw tot 1475

   Na de bovenstaande snelle tocht door vele eeuwen volgt nu een meer uitgewerkte opsomming van de (voornaamste) kruidboekschrijvers uit de Middeleeuwen en de tijd erna. De grootste bloei beleefden deze boeken in de 16e en de 17e eeuw. Tegen het einde van de 17e eeuw verdween grotendeels de belangstelling voor dit soort boeken.

   Het was de tijd van de opkomst van de exacte wetenschappen en ook van het bijgeloof. De meeste kruidenboeken die nu verschenen, waren van botanische aard en wetenschappelijk georiënteerd.

   Al sinds 1636 verscheen er een officieel voorschriftenboek, waarin voor Amsterdam bepaald werd hoe de benodigde recepten bereid moesten worden. Zulke boeken worden farmakopeeën genoemd.

Hildegard von Bingen: Physica (12e eeuw)

   Hildegard von Bingen (1098-1179) was mystica, kruidkundige en schrijfster. Ze werd opgevoed in het klooster Disibodenberg, waarvan zij zelf later abdis werd. Ze stichtte een nieuw klooster op de Rupertsberg bij Bingen aan de Rijn.

   Hildegard schreef vele werken (ook componeerde zij), onder meer het boek Physica sive subtilitatum diversarum naturarum creaturarum, deels in het Duits, deels in het Latijn.

   De Duitse plantennamen uit dit boek behoren tot de oudst bekende.

Weblink

• Meesterherboriste die alles weet over Hildegard en de planten in Bingen is Martine Ongena van http://www.libervitae.be/

zie ook

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Hildegard_van_Bingen
• http://de.wikipedia.org/wiki/Hildegard_von_Bingen
  • Webpagina's over leven en werk van Hildegard von Bingen. Verwijzingen naar bronnen online en in druk

Circa instans (1190)

   Dit handschrift wordt zo genoemd naar de beginwoorden van de tekst:

'Circa instans negocium in simplicibus medicinis nostrum versatur propositum / Simplex autem medicina que talis est qualis e natura producta'
(Ons doel is thans om een opsomming te geven van de eenvoudige geneesmiddelen / een eenvoudig geneesmiddel [simplex] is een medicijn dat door de natuur is voortgebracht).

   Aangenomen wordt dat het is geschreven door een arts van de school van Salerno, aan het eind van de 12e eeuw (1190). De tekst is vele malen gekopieerd.

   Een Baseler handschrift bevat 380 geïllustreerde hoofdstukjes, die over planten, meer incidenteel over dieren en mineralen handelen.

   De beschreven planten hebben meestal verscheidene namen, waarvan de gebruikelijkste een hoofdstuk opent. De planten zijn alfabetisch naar die namen gerangschikt.

   Tekst en illustraties staan in een traditie die later tot het eerste gedrukte Duitse kruidenboek voert ('Gart der Gesundheit', 1485).

Jacob van Maerlant: Der Naturen Bloeme (13e eeuw)

   Jacob van Maerlant (tussen 1221 en 1235 - circa 1300) was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de 13e-eeuwse didactische dichtkunst.

   Een van zijn bekendste werken is Der Naturen Bloeme, een berijmde vertaling van De Naturis Rerum door Thomas van Cantimpré.

   Weblinks

• http://www.xs4all.nl/~adcs/NatBl/NatBl10.html
  • 'Der Naturen Bloeme', boek X: cruden
• http://www.xs4all.nl/~adcs/NatBl/NatBl09.html
  • 'Der Naturen Bloeme', boek IX: bome die specie draghen

Albertus Magnus: De vigitalibus (1256)

   Albrecht von Bollstadt of Albert de Grote (Albertus Magnus), die leefde van 1193-1280, was Dominicaner monnik en een groot geleerde. Hij schreef onder meer zeven boeken over planten, waaronder De vigitalibus.

   Tussen 1478 en 1560 werden verschillende van zijn werken, of werken die aan hem werden toegeschreven, uitgegeven. Zoals het in 1560 gedrukte, in het Engels vertaalde The boke of secretes of Albertus Magnus, of the versus of Herbs, stones and certaine beastes. Also a boke of the same author, of the marvaylous thinges of the world .

Broeder Thomas: Hier beghint een nuttelike cort boec (omstreeks 1300)

   Over de schrijver van dit handschrift is niets bekend. In het voorwoord van de tekst lezen we slechts: 'dit boec ghemaec [is] van brueder Thomas een simpel leec'.

   Verder staat er in het voorwoord: 'Hier beghint een nuttelike cort boec van medicinen ghemaect in dietsche dat ghetoghen es ende ghecopuleert [overgeschreven] uut Galienus boeken ende Avicenae'.

Regimen sanitatis Salernitanum (vanaf 1300)

   Het 'Regimen sanitatis' is een product uit de School van Salerno, die in de 9e eeuw werd gesticht en tot in de late Middeleeuwen heeft bestaan. Deze gids voor een gezond leven is niet door één persoon geschreven, het is een groepswerk.

   Het boekje (want het is niet zeer uitgebreid) heeft gedurende vele eeuwen grote bekendheid genoten en is ook telkens weer uit het Latijn vertaald. Vele kopieën zijn bekend. Behalve adviezen voor een simpel en gezond leven bevat het werk ook een aantal hoofdstukjes over kruiden.

   Een van de bekendste regels uit het 'Regimen' gaat over de salie: Cur moriatur homo cui salvia crescit in horto? (Waarom zou een mens sterven, in wiens tuin salie groeit?).

   Weblinks

• http://www.nlm.nih.gov/hmd/medieval/salerno.html
  • Inleiding op de School van Salerno, informatie over het 'Regimen'
• http://user.icx.net/~richmond/rsr/ajax/salernum.html
  • Oorspronkelijke Latijnse tekst van het 'Regimen sanitatis'
• http://user.icx.net/~richmond/rsr/ajax/harington.html
  • Berijmde vertaling in het Engels door John Harington uit 1608, getiteld: 'The Englishmans Doctor'.

Antidotarium Nicolai (1351)

   Dit is een verzameling recepten, afkomstig uit Salerno (Italië). Salerno had een medische school die ontstaan was uit het Collegium Hippocrates. De school kende zijn bloeitijd tussen de 9e en de 13e eeuw.

   In 1240 vaardigde Frederik II het besluit uit, dat alleen artsen met een Salernitaanse bul een praktijk mochten beginnen. Het onderwijs steunde op gegevens van Hippocrates en Galenus. In 1811 werd de school door Napoleon opgeheven.

   Het Antidotarium bevat, in de Middelnederlandse uitgave, 133 eenvoudige tot zeer samengestelde recepten, die alle met een therapeutisch gedeelte beginnen, voordat het farmaceutische gedeelte aan de orde komt.

   De schrijver was Nicolaus, een uit Salerno afkomstige arts. Meer is over hem niet bekend.

   Er zijn drie receptenverzamelingen in de Middeleeuwen, die het predikaat 'Nicolaus' dragen. Het eerste is ook het oudste: Antidotarium van Nicolaus, uit ongeveer 1100. Het tweede is het grootste en is ongeveer uit 1270-1290.

   Het laatste is het Dispensatorium ad aromatarois. Dit werd vroeger aan Nicolaus toegeschreven, maar waarschijnlijk is dit werk van Nicolaus Praepositus, een arts die rond 1500 leefde.

Bartholomeus Anglicus: Liber de proprietatibus rerum (1472)

   Een van de bekendste teksten die de Franse koning Karel V in het Frans liet vertalen, was het Liber de proprietatibus rerum, geschreven rond 1230-1240 door een Franciscaanse monnik, Bartholomeus Anglicus (Bartholomew the Englishman).

   Dit encyclopedische werk in negentien boeken werd spoedig een standaardwerk op het gebied van de toenmalige kennis over de natuurwetenschappen. Het werd in diverse Europese talen vertaald in de veertiende eeuw. Alleen de Franse vertaling door Jean Corbechon (1372) bleek succes te hebben.

   Het oorspronkelijke handschrift is jammer genoeg verloren gegaan, maar Corbechons vertaling werkte lang door: er zijn meer dan 40 kopieën geïdentificeerd, waarvan de meeste met fraaie miniaturen zijn verlucht.

   In dit belangrijke werk staat ook een hoofdstuk over planten, alfabetisch gerangschikt. Incidenteel zijn wat medische gegevens verwerkt. In 1485 verscheen een Nederlandse vertaling van dit werk onder de titel Van de proprieteyten der Dingen.

Weblink

• http://www.abocamuseum.it/bibliothecaantiqua/Autore_Biografia.asp?Id_Aut=317
  • Informatie over Bartholomeus en zijn boek, enkele voorbeeldpagina's

^Naar het begin van deze pagina