|
 |
|
Plantaardigheden.nl |
Leesmaar.nl |
|
Krachtigeplanten.nl |
Project Rembert Dodoens (Rembertus Dodonaeus) / Een beknopte bibliografie
- 1586 A new herball (Cruijdeboeck, 6e editie; 2e Engelse editie)
- 1595 A new herball (Cruijdeboeck, 7e editie; 3e Engelse editie)
- 1597 The herball (door John Gerarde)
- 1600 A new herball (Cruijdeboeck, 8e editie; 4e Engelse editie)
- 1606 Rams's little Dodeon (Cruijdeboeck, ingekorte editie van A newe Herball)
- 1608 Cruydt-Boeck (Cruijdeboeck, 9e editie; 3e Vlaamse editie)
- 1616 Stirpium historiae pemptades sex (Cruijdeboeck, 10e editie; 2e editie in het Latijn)
- 1616 Praxis medica
1586 A new herball (Cruijdeboeck, 6e editie; 2e Engelse editie)
Volledige titel en technische gegevens
A new herbal, or historie of plants : wherein is contained the whole discourse and perfect description of all sorts of herbes and plants: their diuers and sundry kinds; their names, natures, operations, and vertues and that not onely of those which are here growing in this our country of Engalnd [sic], but of all others also of forraine realmes commonly vsed in physicke / First set forth in the Dutch or Almaigne tongue, by that learned D. Rembert Dodoens physition to the Emperor: and now first translated out of French into English, by Henry Lyte.
[gedrukt bij Ninian Newton, Londen 1586]
(in quarto; (40) 916 (48) bladzijden)
Informatie over de inhoud
Eerste Engelse editie naar de Latijnse uitgave, Stirpium historiae pemptades sex, van 1583.
1595 A new herball (Cruijdeboeck, 7e editie; 3e Engelse editie)
Volledige titel en technische gegevens
A | New Herball, | Or | Historie Of | Plants : | Wherein is contained the | whole discourse and perfect de-|scription of all sorts of Herbes and | Plants: their diuers and sundrie kindes: | their Names, Natures, Operations, & Vertues: | and that not onely of those which are heere | growing in this our Countrie of Eng-|land, but of all others also of for-|raine Realms commonly | vsed in Physicke. First set foorth in the Dutch or | Almaigne toong, by that learned D. | Rembert Dodoens, Phisition | to the Emperor: And now first tran-|slated out of French into Eng-|lish, by Henrie Lyte | Esquier. | Corrected and amended.
Imprinted at London, | by Edm. Bollifant. | 1595.
[gedrukt bij Edm. Bollifant, Londen 1595]
(in quarto; (40) 916 (48) bladzijden, veel vergissingen in de paginering)
Informatie over de inhoud
Herdruk, met correcties en aanvullingen, van de uitgave van 1586.
1597 The herball (door John Gerarde)
Volledige titel en technische gegevens
- Afbeelding van de titelpagina (in kleur):
de grote afbeelding op deze site: klik hier
The | Herball | Or Generall | Historie of | Plantes. | Gathered by John Gerarde | of London Master in | Chirvrgerie.
Imprinted at London by | Iohn Norton: | 1597.
[gedrukt bij John Norton, Londen 1597]
(in folio; (20), 1392, (71) bladzijden; ruim 2100 houtsneden)
Informatie over de inhoud
- Scan van het volledige boek:
http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/gerarde/index.htmlThe Herball is geen werk van Dodoens, maar staat op naam van John Gerard(e) (1545-1612), arts, apotheker en hartstochtelijk tuinier. De hoofdmoot van zijn boek is echter een regelrechte vertaling van Dodoens' Cruijdeboeck in de vorm van diens eigen laatste editie van 1583 (Stirpium historiae pemptades sex). F. J. Anderson heeft in zijn boek 'An illustrated history of the herbals' (1977) zelfs geschreven dat "in alle eerlijkheid erkend moet worden dat Gerard niets anders is dan het kruidboek van Dodoens overgoten met een Engels sausje". Lobelius - die toen in Engeland woonde - hielp Gerard bij het vertalen en verbeterde vele fouten. Op den duur raakte Gerard hierdoor geïrriteerd en beschuldigde hij Lobelius ervan dat hij geen Engels kon schrijven, en hij zegde de samenwerking met Lobelius op, waardoor het laatste deel onjuistheden bevat.
De editie van 1597 is verlucht met ruim 2100 houtsneden. Slechts 18 ervan zijn afkomstig van Gerard (waaronder de eerste houtsnede van de aardappel), de overige zijn ontleend aan een platenboek van Tabernaemontanus uit 1590 (Eicones plantarum).
The Herball bevat naast botanische informatie en gegevens over medicinale toepassingen ook heel wat informatie over folklore. Dodoens is de voornaamste bron geweest, maar Gerard heeft er wel een smakelijke tekst van gemaakt, met veel eigen bijdragen over onder meer de vindplaatsen van de planten.
Het boek had een geweldig succes in Engeland en beleefde een herziene en vermeerderde editie in 1633 (nogmaals herdrukt in 1636), welke werd verzorgd door de Londense apotheker Thomas Johnson. Deze editie wordt dan ook meestal aangeduid met Johnsons Gerard. De titel luidde nu:
The | Herball | Or Generall | Historie of | Plantes. | Gathered by John Gerarde | of London Master in Chirvrgerie. | Very much | Enlarged and Amended by | Thomas Johnson | Citizen and Apothecarye | of | London.
Het boek telt 1634 bladzijden, beschrijft ongeveer 2850 planten en bevat 2766 illustraties, de meeste afkomstig uit de collectie van drukkerij Plantijn. In 1975 verscheen er een reprint van, net zoals in de jaren zeventig bij ons facsimileherdrukken van het Cruijdeboeck (eerste en laatste editie, en de Latijnse editie van 1583) werden gemaakt.
In de collectie van
*Wageningen: UB, Speciale Collecties.
1600 A new herball (Cruijdeboeck, 8e editie; 4e Engelse editie)
Herdruk.
1606 Ram's little Dodeon (Cruijdeboeck, ingekorte editie van A newe Herball)
Titel
Ram's little Dodeon [sic]. A briefe epitomie of the new Herbal or history of plants. Wherein is contayned the diposition and true declaration of the phisike helpes of all sortes of herbes and plants, under their names and operations, not onley of those which are here in ... England growing, but of all others also of other realmes ... used in phisike / Collected out of the ... newe Herball ... first set forth in the Dutch or Almayne tongue ... by Rembert Dodeon ... And lately translated into Englsh by Henry Lyte Esquire: and now collected and abridged by William Ram, Gent.
Imprinted at London: By Simon Stafford, dwelling in the Cloth Fayre, at the sign of the three Crownes, 1606.
[gedrukt bij Simon Stafford, Londen 1606]
(in quarto; (42) 213 bladzijden; zonder houtsneden)
Informatie over de inhoud
Een populaire, sterk ingekorte editie van het Cruijdeboeck, verzorgd door William Ram, uitgaande van de laatste integrale Engelse uitgave van 1600.
1608 Cruydt-Boeck (Cruijdeboeck, 9e editie; 3e Vlaamse editie)
Volledige titel en technische gegevens
- Afbeelding van de titelpagina (vergelijk ook de titelpagina van de uitgave van 1644):
http://www.wsulibs.wsu.edu/holland/masc/masctour/earlyprinting/images/39.jpg
Cruydt-Boeck | van | Rembertvs Dodonaevs, | volgens sijne laetste verbeteringe: | Met Biivoegsels achter elck Capittel, | wt verscheyden Cruydtbeschrijvers: | Item in't laetste een Beschrijvinge vande Indiaensche Gewassen, | meest getrocken wt de schriften van Carolvs Clusivs.
Tot Leyden, | Inde Plantijnsche Druckerije | van | Françoys van Ravelingen. | 1608.
[gedrukt bij Frans van Ravelingen in de Plantijnse drukkerij, Leiden 1608]
(in folio; (8) 1580 (52) bladzijden; gedrukt in gotische letter, in 2 kolommen; 1382 houtsneden)
Ter vergelijking de titelpagina's van twee andere boeken.
De titelpagina van het Florilegium Novum door Johann Theodor de Bry (1561-1623), een verzameling kopergravures van bloemen, uitgegeven in 1612; deze plaat, ook al gebruikt voor een eerdere uitgave van het Florilegium uit 1611, lijkt duidelijk geïnspireerd op de titelpagina van het Cruydt-Boeck.
En als curiosum de afbeelding van de titelpagina van De Geurende Kruidhof door M.C. Blöte-Obbes (2e druk), een uitgave uit 1946, waarvoor de gravure van het Cruydt-Boeck werd gebruikt, zonder vermelding van de herkomst.
- Afbeelding van de titelpagina van Florilegium Novum:
http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_assets/BIBL-329-C-26?lang=nl - Afbeelding van de titelpagina van De Geurende Kruidhof:
de grote afbeelding op deze site: klik hier
Informatie over de inhoud
Vertaling van Stirpium historiae pemptades sex uit 1583. De tekst van Dodoens werd vertaald en herzien (ook Dodoens' eigen correcties in de uitgave van 1583 werden verwerkt) en met bijvoegsels (in kleinere letter) uitgebreid door Frans van Ravelingen.
Franse of voorhandse titel: Herbarivs | oft | Crvydt-Boeck | van | Rembertvs Dodonaevs. De gravure van de titelpagina is nieuw en werd vervaardigd door Willem Isaaksz. Swanenburg (W. Swan. Fecit 1608, helemaal onderaan in het midden, onder het drukkersmerk). Tussen de zuilen van een klassiek bouwwerk strekt zich een tuin uit met bomen en perkjes waarin bloemen en planten groeien. Deze 'poort' is aan weerszijden versierd met allerlei bloemen en vruchten. Linksonder is een portret van Rembertus Dodonaeus, rechtsonder een portret van Carolus Clusius afgebeeld.
De houtsneden zijn dezelfde als in de uitgave van 1583, maar er werden 25 nieuwe houtsneden aan toegevoegd (totaal aantal houtsneden in het gedeelte van Dodoens: 1330, in het aanhangsel: 52).
In de collectie van
*Amsterdam: UB *Antwerpen: UB *Brugge: op. bibl. *Den Haag: KB *Gent: UB *Haarlem: bibl. Teylers Museum *Leeuwarden: prov. bibl. *Leiden: UB & Rijksherbarium *Leuven: UB *Utrecht: UB *Wageningen: UB, Speciale Collecties.
1616 Stirpium historiae pemptades sex (Cruijdeboeck, 10e editie; 2e editie in het Latijn)
Volledige titel en technische gegevens
- Afbeelding van de titelpagina:
http://huntbot.andrew.cmu.edu/hibd/Exhibitions/OrderFromChaos/OFC-Pages/02Linnaeus/sources/Dodoens-Rembert.shtml
Remberti | Dodonaei | Mechliniensis | Medici Caesarei | Stirpivm Historiae | Pemptades Sex | Sive | Libri XXX. | Variè ab Avctore, paullò ante | mortem, aucti & emendati.
Antverpiae | Ex Officina Plantiniana | Apud Balthasarem et Ioannem Moretos. | M. DC. XVI.
[gedrukt bij Balthasar en Jan Moretus in de Plantijnse drukkerij, Antwerpen 1616]
(in folio; (16) 872 (62) bladzijden; gedrukt in romeinletter, met margetekst; 854 hoofdstukken; 1330 houtsneden)
Ter vergelijking hieronder de ingekleurde titelpagina van de Pemptades en de titelpagina van Rariorum plantarum historia (1601) door Clusius, waarvoor dezelfde gravure werd gebruikt.
Informatie over de inhoud
- Afbeelding van de titelpagina van Rariorum plantarum historia:
http://caliban.mpipz.mpg.de/~stueber/ecluse/high/IMG_3670.html
Nieuwe (2e) editie van de uitgave van 1583. Voor de titelpagina is de gravure gebruikt van Clusius' Rariorum plantarum historia uit 1601, waarbij de cartouche met Clusius' lijfspreuk 'Virtvte Et Genio' werd vervangen door een andere met de naam van de drukker en de plaats en het jaar van uitgave (deze tekst staat in de uitgave van Clusius in de cartouche erboven).
Helemaal bovenaan is de naam van God in Hebreeuwse letters, geplaatst in een stralende zon omgeven door wolken. Daaronder zijn in een eigen cartouche de volgende regels in het Latijn te lezen:
Plantae Cvique Svas Vires Devs Indidit Atque
Praesentem Esse Illvm, Qvaelibet Herba Docet(God heeft in elke plant zijn eigen krachten ingeschapen en
elk kruid leert ons dat Hij erin aanwezig is)Links van de titel staat Adam, rechts Salomo. Onderin zien we zittend Theophrastus (links) en Dioscorides (rechts), twee van de grootste plantenkenners uit de klassieke oudheid.
De gravure is verder versierd met bloemen die ten tijde van de uitgave zeer gewaardeerd werden. Duidelijk te onderscheiden zijn onder meer verschillende soorten lelies, de wilde kievitsbloem, de keizerskroon, de Napolitaanse cyclamen, de grote maagdenpalm, een tulp, diverse ranonkels, een anemoon.
De tekst is herzien op basis van de correcties die Dodoens zelf kort voor zijn dood nog in de editie van 1583 had aangetekend en werd uitgebreid met de aanvullingen en correcties uit de Nederlandse vertaling van 1608. Diverse nieuwe houtsneden zijn toegevoegd, enkele houtsneden kwamen te vervallen.
In de collectie van
*Amsterdam: UB *Brussel: KB *Den Haag: KB *Gent: UB *Groningen: UB *Haarlem: bibl. Teylers Museum *Leeuwarden: prov. bibl. *Leuven: UB *Luik: UB.
Volledige titel en technische gegevens
Praxis Medica Remberti Dodonaei Mechliniensis.
Amsterdami, Impensis Henrici Laurentij. Anno 1616.
[waarschijnlijk gedrukt bij Jasper Tournay, Gouda 1616]
(in octavo; (8) 618 (7) bladzijden; gedrukt in romein- en cursiefletter, in 2 kolommen)
Informatie over de inhoud
Deze uitgave is een bundeling van de colleges die Dodoens tijdens zijn laatste levensjaren aan de universiteit van Leiden gaf. De tekst werd geredigeerd door Sebastiaen Egbertsz. en voorzien van zijn annotaties. De tekst van Dodoens' colleges is in de linkerkolom gedrukt (romeinletter), de annotaties staan in de rechterkolom (cursief). Het boek telt twee delen. Het eerste deel (36 hoofdstukken) is getiteld: De Febribus (over de koortsen), het tweede deel (70 hoofdstukken) heet: De Affectibus qui singulis corporis partibus obveniunt (over de aandoeningen). De volgorde van de colleges is gelijk aan de onderwerpen die behandeld worden in het werk van Paulus Aegineta, de stof correspondeert met het tweede en derde boek van Paulus Aegineta's werk.
In de collectie van
*Amsterdam: UB *Brussel: KB *Den Haag: KB *Gent: UB *Leiden: UB *Leuven: UB *Utrecht: UB.