Beginpagina van Plantaardigheden.nl

 

 

Actuele toepassingen van planten

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten
Sitemap

Leesmaar.nl
Dodoens en meer bijzondere boeken

Leeswerk.nl
Artsenijgewassen
Flora Batava

Krachtigeplanten.nl
A modern herbal: 100 medicinale planten
Massachusetts Institute of Technology

Project Rembert Dodoens (Rembertus Dodonaeus)

Cruijdeboeck van 1554:
Opdracht aan koningin Maria van Hongarije en Bohemen,
regentes van de Nederlanden

Der Hoochgheborene alder edelste ende
alder doorluchtichtigste Coninghinne ende Vrouwe / Vrouw Marien /
Coninghinne van Hungheren ende Bohemen.&c. Gouver-
nante ende Regente van des Keyselijcke Maiesteyts
Neerlanden / mijn alderghenadichste Vrouwe /
Gheluck ende voorspoet.

Alder Doorluchtichste Hoochgheboren seer Edele Coninghinne / mijn alder ghenadichste Vrouwe. Ghelijck vele edele scientien ende schoone consten langhe ende menighe iaren verborghen / verdonckert / ende som oock heel veracht gheweest sijn / oft immers niet wel ende claerlijck gheleert ende bekent / die nu binnen corte iaren / duer behulp / arbeyt ende neersticheyt van sommighen wijsen / verstandighen ende seer ingenieusen mannen / in tlicht / claerheyt / volcomen kennisse / ende oprecht ghebruyck wederom sijn ghebracht. Alzoo es oock die scientie ende kennisse van den cruyden ende van den anderen simpelen drooghen in der Medecijnen orboorlick / langhe tijt van den Medecijns cleyn gheacht / ia oock heel verlaten ende versmaet gheweest / om dat sy meynden dat alsulcken scientie oft kennisse huer niet en betaemde / maer alleen toebehoorde den Apothekers oft sommighen anderen ongheleerden / die daghelijcx die cruyden in die bosschen / ende op die velden soecken / ende dat huerlieden oneere gheweest soude hebben / oft anders een noodeloose sorghe / die kennisse van den cruyden te leeren ende te ondersoecken. Ende hier duer es dese scientie / met vele dwalinghen hinderlijcke ende scadelijcke errueren / alzoo besmet / ghescent ende verduystert gheworden / dat somtijts fenijnnighe ende quade Medecijnen / voor goede cruyden / den armen crancken siecken menschen inghegheven sijn gheweest / als wy tot veel plaetsen van onsen cruydeboeck vermaent ende bewesen hebben / daer wy oock alsulcken dwalinghen hebben ghestraft. Maer dat dese meyninghe quaet es / bewijst claerlijck die maniere van den alder outsten Medecijnmeesters / die gheen dinck nootsalijcker oft eerlijcker en hielden dan die ondersoekinghe / ende kennisse van den cruyden. Want daer om zoo leestmen van Hippocrates prince ierste ende principael authuer van der Medecijnen / dat hy seer groote neersticheyt / sonderlinghen ende seer sorchvuldighen arbeyt ghedaen heeft om goede ende oprechte cruyden te hebben / Ende dijsghelijcx oock van Galenus / Theophrastus / Dioscorides / ende som andere seer oude Medecijnmeesters / dat sy met groote costen ende periculen in vierde landen ghereyst sijn gheweest / ende veel plaetsen duerwandelt / om oprechte kennisse van den cruyden en van den anderen simpelen te vercrijghen / alzoo dat daer aen goet te mercken es / dat die scientie ende kennisse van den cruyden / alle medecijns seer nootelijck ende betaemelijck es / ende huer sonderlinghe aencleeft / Want voorwaer alsulcken arbeyt / diligentie ende neersticheyt en souden die ouders hier voortijts niet ghedaen hebben / waer dese scientie noodeloos ende tot der Medecijnen luttel dienstelijck / ghelijck oock voor ons sommighe andere gheleerde mannen ghescreuen hebben / die oock alle Medecijns tot oeffeninghe van deser scientien / dat es tot kennisse ende neerstighe ondersoeckinghe van de cruyden verwecken ende vermaenen / Duer toedoen / behulp / ende neersticheyt van den welcken dese scientie wederom in tlicht ende kennisse ghecomen es / ende alzoo binnen corten iaren ghewassen / daghelijcx wast ende vermeerdert / dat schier in alle landen van kerstenrijck nu ter tijt niet alleen veel gheleerde / ende andere cruytliefhebbers ghevonden worden / die in dese speculatie sonderlinghe ghenuchte ende recreatie nemen / maer oock vele opgestaen sijn / die tot profijt / orboor ende voorderinghe van dese scientie ende van der Medecijnen / schoone Cruydeboecken scrijven ende wtgheven / alzoo dattet gheheel noodeloos ende te vergeefs oft verwaentelijck ghedaen moghen schijnen / naer alzoo veel Cruydeboecken die daghelijcx voortcomen noch andere nieuwe wt te gheven ende te maken / ten waere dat van den selven onsen voorsaten veel schoone cruyden waeren achterghelaeten ende vergheten / die tot onser kennisse ghecomen sijn / ende oock van sommighen cruyden die oprechte namen ende waerheyt niet verclaert / Dwelck nochtans niet by hueren sculden oft negligentie toe ghecomen es / maer meest duer die duysterheyt van den ouders / die van dat fatsoen van sommighen cruyden (gemerckt dat sy dyertijt seer wel ende al om bekent waren) seer luttel ende cort ghescreven hebben / waer om dattet niet wel moghelijck en es / die selve wederom ter rechtere kennisse ende tot hueren oprechten naemen te bringhen / dan by langhe inquisitie / neerstighe ondersoekinghe / ende duer tseghen ghelijckenisse met veel andere dierghelijcke cruyden / dat van onsen voorsaten ende voorgangers die dese scientie ierst in licht wederom ghebrocht hebben / niet en heeft in alle cruyden kunnen ghedaen worden / om dat alsulcken ondersoekinghe den arbeyt diligentie ende neersticheyt van velen gheleerden es eysschende / ende van luttel niet en kan ten eynde ghebrocht worden.

Aenghesien dan dat in onse kennisse noch veel cruyden ghecomen sijn / die tot noch toe van onsen voorsaten niet bekent oft beschreven sijn gheweest / ende dat wy die gherechte waerheyt ende besceet van den sommighen hebben ghevonden / die noch in twijfel stonden ende niet sekerlijck en waeren bekent / zoo heeft ons oock goet / nut / ende seer profijtelijck ghedocht / van den cruyden te scrijven / ende eenen boeck wt te gheven / in den welcken wy vervult ende ghesuppleert hebben / dat van onsen voorsaten achter ghelaten es / ende ghecorrigeert / verbetert ende verclaert / dat sy twifelachtich ghelaten hebben / oft niet naer die waerheyt bescreven.

Ende desen arbeyt hebben wy te willigher ende te liever aenghenomen / om dat in die landen van hertswaerts overe / tot noch toe niemant ghevonden es gheweest / die van den cruyden iet ghescreven heeft / hoe wel nochtans dat on dese landen veel schoone ende seer profijtelicke cruyden groeyem ende wassen / die noch seer qualicken oft luttel bekent sijn / die seer goet waeren in tlicht ende kennisse van alle gheleerde Medecijns ghebrocht / alzoo dat wel betaemelick ende oock tot voorderinghe van dat ghemeyn profijt ende welvaert es gheweest / dat hier te lande iemant soude wesen / die in kennisse ende licht bringhen soude die cruyden hier te lande wassende / ende die thoonen ende doen blijcken soude / dat dese scientie van den cruyden / die tot veel plaetsen nu wast / vermeerdert ende groot gheacht wordt / in dese landen niet veracht / verlaten oft versmaet en es (als iemant by avontueren soude moghen meynen) maer oock grootelick ende sterckelick wast / in eere ghehouden (zoo dat behoort) ende seer neerstichlick gheoeffent es / Dwelck niet beeter oft bequaemer en kan worden ghedaen / dan duer dat wtgheven van eenen Cruydeboeck.

Om welck te doene ons oock boven die andere redenen / ghemoveert ende beweech heeft / die vierighe liefde ende sonderlibghe affectie / die nu ter tijt veel eerlicke treffelicke ende rijcke personen tot deser scientie ende speculatie draghende sijn / alzoo dat wy daer om oock desen onsen Cruydeboeck niet in Latijn / maer in ghemeyne Neerduytsche tale hebben willen scrijven ende wtgheven / op dat hy alle cruytliefhebbers / ende alzoo wel den leecken van der Latijnsche sprake ignorant / als den gheleerden dienstelick ende orboorlick soude moghen wesen / hopende dat duer desen onsen Cruydeboeck / die sonderlinghe liefde / diligentie ende neersticheyt van den cruytliefhebbers alzoo ghesterckt ende vermeerdert sal wesen / ende dat dese scientie alzoo wassen ende groeyen sal / dat sy tot volcomen kennisse ende volmaectheyt corts sal gheraken.

Ende aengaende dese Cruydeboeck / wy hebben in den selven vergaert ende by huer gheslachten versaemt / niet alleen die cruyden in dese Neerlanden groeyende / maer oock meest alle andere vremde / die in der Medecijn groot orboor ende ghebruyck hebben. Van den welcken wy die gheheele historie in alsulcken manier / forme ende ordene hebben begrepen alst best ende alderbequaemste was. Ierst hebben wy verclaert dat gheslacht daert behoorde / Ende daer naer dat fatsoen / wesen ende die ghesteltenisse seer claerlick bescreven / daer meest altijt by ghestelt es die figuere van den selven cruyden seer constelick naer dat leven geconterfeyt / ende met hueren colueren ende verwen wel ende perfectelick afgheset. Ten derden zoo hebben wy bewesen die plaetsen daer sy gheerne wassen / oft meest groeyen / ende daer by den tijt / als sy bloeyen / oft vruchten ende saet leveren. Ten vierden zoo sijn die namen hier by ghestelt / niet alleen alzoo sy in onse ghemeyne tale ghenaemt worden / maer oock die Griecxse ende oude Latijnsche namen / met den anderen daer mede dat sij in die Apoteken ende onder die cruytliefhebbers bekent syn / ende daer by oock Hoochduytsche ende Franchoische namen / Daer wy somtijts aenghehanghen hebben die oorsaken ende historien / daer die namen wt ghecomen ende ghesproten syn / ghelijck daer af ghescreven hebben die oude Griecxse ende Latijnsche Poeten / die welcke seer ghenuchtelick ende plaisant om lesen ende weeten sijn. Ten laetsten zoo hebben wy die natuere / cracht / werckinghe / ende van den quaden cruyden die hindernisse ende beeteringhe / wt den alder outsten / besten ende vernaemsten Medecijnmeesters ende authueren ghetrocken / ende daer by ghevuecht / met dat van ons by sekere experientie van sommighen cruyden over langhe iaren ghevonden es gheweest / daer mede wy die historie van elck cruyt ghesloten ende volendt hebben.

Ende als wy desen onsen boeck ende arbeyt wtgheven souden / ende in licht laten comen / ende ons niet behoorlick ghedocht en heeft achter te laten die seer oude costume / manier / ende usantie / van alle gheleerden / die huer boecken altijt eenighe Coninghen / Coninghinnen / Princen / Edele heeren oft Vrouwen / toe gescreven ende ghedediceert hebben. Soo hebbe ick mijn alder Edelste Coninghinne / tot uwer Coninghinnelicker Maiesteyts sonderlinghe Ghenade ende Edelheyt ghekeert / en hebbe desen Cruydeboeck uwer Coninghinnelicker Maiesteyt / met alder ootmoet / onderdaenicheyt ende reverentie toeghescreven ende ghedediceert / aen uwer Coninghinnelicker Maiesteyts Edelheyt ende Ghenade betrouwende / dat desen onsen arbeyt ende Cruydeboeck / uwer Coninghinnelijcker Maiesteyt aenghenaem wesen sal / ghemerckt dat uwe Coninghinnelicke Maiesteyt sonderlinghe liefde ende affectie (als wy verstaen hebben) tot den cruyden draeght / ende daer in somtijts ghenuchte ende recreatie vindt / ghelijck oock hier voortijts ghedaen hebben seer Edele Coninghen / Coninghinnen ende Princen / als Methridates Coninck van Pontus / daer dat Methridaet sijnen naem naer heeft. Lysimachus Coninck van Macedonien / Gentius Coninck van Slavonien : Arthemisia Coninghinne van Carien ende meer andere vrome ende Edele heeren ende Princen / den welcken in desen uwe Coninghinnelicke Maiesteyt es naervolghende.

Daer om zoo es onse ootmoedighe bede ende begheerte / dat uwe Coninghinnelicke Maiesteyt believen wille / desen onsen Cruydeboeck / alzoo ghenadichlick te ontfanghene / als hy van ons wt goeder ende ghetrouwer meyninghe ende ionst / met onderdanigher ende gantscher herten uwer Coninghinnelicker Maiesteyt toeghescreven ende ghedediceert wordt.

Die almoghende God wil u Coninghinnelicke Maiesteyt in ghesontheyt ende voorspoet bewaeren / ende langhe tijt onderhouden.

Uwer Coninghinnelicker Maiesteyt
    onderdanighe
        Rembert Dodoens.

^Naar het begin van deze pagina

Plantaardigheden.nl
Artikelen over
  Het Groene Virus
  Foto's en filmpjes van bloeiende planten door Luc Regniers
 

Eeuwigdurende Natuurkalender

  Tuinen - Nederland en België in kleur!
  Kruidenlijstjes
  Beschrijvingen van planten
    A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | MN | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | Z
  Foto's prof. Paul Busselen
    A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
  Nederlandse, Latijnse en Engelse plantennamen zoeken
  Nieuwe planten-soorten en -namen in Nederland
  Levensenergie van bloesems (Bach)
    1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38
  Project Dodoens
  Recensies van boeken over toepassingen van planten
  Artikelen over toepassingen van planten
    Aardigheden over planten
      Oude kruiden-boeken die online staan
      Volksnamen van onze planten
      Recepten voor het koken met wilde planten
      Schoonheidstips met planten
      Diverse artikelen over toepassingen van planten
  Meer informatie
      Links naar
websites over toepassing van planten
      Actueel nieuws
      Agenda van evenementen
      Over ons / Vragen
      Samenwerking
 
Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken
   
Leeswerk.nl.nl
Plantenboeken opengelegd
     
Woordenboek Nederlandsche Taal
Plantago PlantIndex
Letter: druk op CTRL, draai ook aan muiswiel