Beschrijvingen van planten

Jeneverbes - Juniperus communis

Overzicht van deze plant

Cruijdeboeck 1554 Van Genever	Cruydt-Boeck 1644 Van Genever-boom	Artsenijgewassen 1796 Geneverboom - Juniperus communis	Flora Batava 1872 Juniperus communis - Jeneverstruik

"Ienuperus, des nemic goem,
dinke mi sijn jenoverboem.
Ende dese es dus ghenaturt
dattet groene .i. jaer ghedurt.

Platearius wil visieren
jenuever heet ende droghe van manieren.
Hare doen es van rechter naturen,
ondoen ende ombinden quade humuren.
Jeghen buuc evel van lieden
so salmen jenovere sieden
in reinwatre ende dat ontfaen.
Die met lanchevele es bevaen
siede jenuevere in wine,
ets goet jeghen sine pine.

Van desen bome makemen oec mede
olie van grooter moghenthede:
t'Erst so moet ghedroghet wesen
in die lucht dat hout van desen.
Dat setmen in enen pot geheel
in d'erde diep ghenoech een deel,
ende enen andren up sinen mont,
entie idele oec ter stont
die hevet inden bodem .i. gat.
Vul vanden houte legmen dat,
ende stoppet boven tien tiden,
datter gheene lucht ute mach liden.
Dan makemen anden potte .i. vier
also starc ende also fier,
dattat hout binnen versmacht.
Also comet met grooter cracht
ute dien houte een lettelkin
olie diere ende fijn
inden nedersten pot tier stede.

Dits goet jeghen den vierden rede
ende jeghen dat lancevel mede,
bestrijcmer mede des menschen lede,
ende mede gheminget in spisen.
Hets oec goet in alre wisen
jegen tgroot evel swaer,
so moetmer mede salven daer
eens menschen rigbeen, horic lien.
Entie vele hevet melancolien
dit sal hi eten, et sal hem bliken.
Ende oec salhire hem mede bestriken,
die sic es vander artitiken:
dien est ene salve rike."

Uit: Der Naturen Bloeme, Jacob van Maerlandt, 13^de eeuw

Namen

Familie

   Cipresfamilie - Cupressaceae

Botanische naam

   De naam 'Juniperus' heeft een duistere oorsprong, mogelijk is het een leenwoord uit het Keltisch, afgeleid van 'juneprus' dat staat voor 'bitter'.

Andere talen

• E: Juniper
• F: Genevrier
• D: Gemeine Wachholder

Volksnamen

• Bekelaar
• Damberbeienbossen
• Dammerbos
• Dampol, Dankbaarbeien
• Geneure
• Geneverbesiën
• Geneverstruik
• imbeer
• Jenevelbloemke
• Krammetbezie
• Lammerenhout
• Nijveboom
• Prikketakjes
• Wachelder
• Zeniverboom etc.

Geschiedenis

   In de oudheid was de Jeneverbes gewijd aan de wraakgodinnen (Furiën of Erinyes), net als de Moires of de Fates (Schikgodinnen) waren zij Godinnen van het Lot, maar ze hadden een meer wraakzuchtige aard, de Furiën achtervolgen moordenaars en andere misdadigers die in hun ogen niet voldoende bestraft zijn. Ze zijn de dochters van Gaea en Uranus, hun namen zijn Alecto, Megaira en Tisiphone, hun haar zijn bundels slangen en ze zijn nogal onaangenaam. Men verbrandde soms Jenevertakken in plaats van Rozemarijn voor de Goden van de Onderwereld. Ook het gebruik van het uitroken van een sterfhuis of de sterfkamer met Jeneverbestakken was bekend. Voor de Germanen was de Jeneverbes ook een Heilige struik, van die verering is nog wel wat terug te vinden in oude namen of gebruiken, zo heten de bessen in Westfalen nog 'Heilige Beeren'. in de bijbel wordt de Jeneverbes ook een aantal malen genoemd, maar ze komt niet voor in bijbelse streken, dus dit moet een vertalingfout zijn. De Jeneverbes werd gebruikt als antidemonisch middel, vooral door de geur, maar ook omdat de plant stekels heeft, uit de takken van de Jeneverbes werden magische bekers en vaten gemaakt, wat tot plaatselijke uitroeiing kon leiden. Binnen de kruidengeneeskunde worden Jeneverbessoorten al heel lang gebruikt, in Griekenland en Rome werden Zuid-Europese jeneverbessoorten gebruikt, de bessen werden door Hippokrates aangeprezen als middel tegen spasmen van de baarmoeder, ook werden ze aangeprezen als vruchtafdrijvend middel, volgens Dioscorides verdrijft verdreef de geur van de Jeneverbes de wilde dieren. in de Oudheid was de urinedrijvende werking ook al bekend. in de Middeleeuwen hadden de Jeneverbessen de reputatie wonderbaarlijke genezingen teweeg te brengen, en werden tijdens pestepidemieën de bessen van de Jeneverbes en het hout van de struik verbrandt om de ziekte op afstand te houden. Dodoens schreef de plant voor bij kwalen van de maag, longen, lever en nieren, bij chronische hoest. Maar ook om slangen te verdrijven. Nadat de pest uit Europa was verdwenen, bleef Jeneverbes een rol spelen als bescherming tegen allerlei besmettingen, o.a. in 1918 bij de Spaanse Griepepidemie. Professor Kneipp had veel succes met de Jeneverbes als maagmiddel (zie recepten).

Botanie

   Jeneverbes is een altijdgroene boom of struik, die in het wild groeit op de vlakten van Europa en aangeplant elders in de wereld, de takken spreiden zich grillig uit. De boom heeft een roodbruine bast, het sap uit de boom vormt een dikke harslaag op de stam en takken. Jeneverbessenstruiken hebben gele bloemen (mannelijk) en groene (vrouwelijke) op aparte planten. De blaadjes zijn naaldvormig. De bessen zijn geen echte bessen, maar de blauwzwarte, zachte schalen van de sparappels, die bij de Jeneverbes zacht en vlezig zijn. Deze 'bessen' bevatten de medicinale stoffen. Ze zijn pas rijp na twee jaar.

Gebruik

   Een typische Saturnusplant, met een tanig, onbuigzaam, streng uiterlijk, die het in zware omstandigheden kan redden. De naalden wijzen op een sterk samentrekkende eigenschappen.

Typologie

   De mens die discipline nodig heeft, onmatig is, maar ook de mens die juist te verkrampt leeft.

Inhoudsstoffen

• Looistoffen
• Etherische oliën
• Harsen
• Flavonglycosiden
• Organische zuren

Werking

Spijsvertering

   Als een reinigingskuur en als stimulans bij een slechte eetlust, trage spijsvertering en een zwakke maag, darmkrampen en flatulentie.

Urinewegen

   Jeneverbes desinfecteert en stimuleert de doorbloeding (verwarmt) van blaas en nieren, vochtdrijvend en reinigend. Bij oedeem, bij reuma en als stoombad bij bronchitis. Het voert blaasstenen af, ook bij blaasontsteking.

Overige

   Bevordert de menstruatie. Het zit veel in massageolie voor reuma en spierpijn. Uiteraard ook culinair in gebruik, bijvoorbeeld in zuurkool. Verder de grondstof voor Jenever en Gin.

Gebruik

   Men gebruikt de bladeren en bessen voor de Ø (moedertinctuur) en de thee (5 a 6 bessen voor een kopje thee). Van deze grondstoffen wordt ook een etherische olie gemaakt.

Let op! Niet gebruiken bij zwangerschap en infecties van de nieren!