Beschrijvingen van planten

Wat is Qat?

Qat - Catha edulis

Celastraceae

   De Celastraceae (Kardinaalsmutsachtigen) hebben een bekende vertegenwoordiger; de Qat, een vreeslijk populair kruid in Ethiopië, Somalië en Jemen. Maar omdat we zoveel asielzoekers vanuit die regio in West- Europa hebben is er nu een discussie op gang gekomen om de Qat op het lijstje verboden waren te zetten. Vandaar een kleine bijdrage aan de discussie. U mag zelf uw standpunt bepalen. Aangezien ik een weekje door Jemen gereisd heb voor zaken met een maatschappelijk bevlogen Jemeniet heeft het verhaal een persoonlijk trekje.

Catha edulis= Qat

   Tanden als gras, soms stompjes zo bruin als koffie en dat door de Qat. De woestijn langs de doorgaande wegen blauw en roze en soms wit van de plastic zakjes waarin verse Qat wordt aangeboden voor een paar centen. Bij de “road blocks” kijken gewapende wachten de auto in terwijl hun wangen opgeblazen zijn als dat van hamsters met een bakkes vol met noten of zaden. Zoals schoffelaars hun sjekkie draaien zo gebruiken de Jemenieten hun Qat, moet je ergens op wachten dan zou een bouwvakker een sjekkie pielen en de Jemeniet kiest voor een pruimpje Qat. Beperkt houdbaar die Qat, dus als je wilt genieten dan moet je vaak een builtje nieuwe kopen langs de weg. Heb je de rest van de dag weinig meer te doen, dan ga je fijn sociaal zitten doen en in gezelschap het nodige kauwen. Hoewel men de sexen gescheiden houdt is het dus niet echt een onverdeeld sociaal genoegen. Ik kan de Jemenitische taal niet volgen maar als gezegd worden filosofische vraagstukken zonder problemen opgelost bij dergelijke sessies en aan tandenpoetsen heb je geen behoefte als je hebt zitten pruimen en bij daardoor verminderde discipline, schiet het poetsen er geheel bij in en zijn inderdaad de gebitten meestal groen of bruin en soms zo goed als verdwenen.

   Afgezien van de plastic zakjes die werkelijk overal te vinden zijn tot ver in de woestijn, is er een ander delicaat probleem: de Qat lust nogal wat water en in het delicate irrigatiesysteem van vooral Jemen, dat een zeer lange historie heeft op dat gebied en de groeiende vraag naar Qat, is er een te groot beslag op de voorraden water. Daarbij komt ook nog eens dat het bijna natuurlijk is dat stimulerende middelen economisch meer opbrengen dan nuttige voedingsstoffen. Dat gebeurt dan ook; de Qatteelt groeit jaarlijks met meer dan 15% en dat gaat ten koste van de broodnodige land- en tuinbouw. De uitdrukking is dat “wie appels vaart, die appels eet” en de arme boer die ook wil meedoen met de meute, zal daarom graag Qat aanplanten. Zelf ben ik in Jemen geweest en mijn gastheer landbouwkundig doctor ingenieur, vandaar dat het onderwerp uitvoerig aan de orde is gekomen tijdens onze zakenreis dwars door het prachtige land. Bedenkt u dat de bevolking van Jemen zich verdubbelt in 15 jaar, dan kunt u zich voorstellen dat de Qatteelt een wezenlijk gevaar is voor de bevolking, noch afgezien van de sociale en psychische aspecten. Mijn gastheer verbood het zijn personeel om tijdens diensturen Qat te pruimen, de enige reden dat hij eventueel het pruimen kon vergoelijken was de hoogte van de bergen en het rijden op de bergwegen. Dat kan wel wezen, maar ik heb daar niet erg veel vertrouwen in dat zoiets aardig uitwerkt, gezien het feit dat we tussen Taïs en Sana’a bijna van de weg werden gereden door een chauffeur met een wang als een tennisbal van de Qat. Zodra de chauffeur en de lijfwacht buiten dienst waren hadden ze een pruimpje te pakken. Gezien de levensstandaard van de meeste Jemenieten kan ik me wel voorstellen dat de euforie van het pruimen een welkome afwisseling is, maar gelijkertijd verlamt het elk initiatief tot verbetering, omdat het niet tot de uitzonderingen hoort om vanaf de late ochtend tot in de late nacht te pruimen. Enige zorgen worden tegenwoordig gemaakt over het feit dat dames ook steeds meer overgaan tot het Qat gebruik. De monotonie van hun bestaan geeft daar reden toe. Nu gaat de roep van organisaties als de WHO (Wereld Gezondheid Organisatie van de VN) harder en harder klinken dat het pruimen moet worden ontmoedigd, drastische maatregelen zullen er naar alle waarschijnlijkheid niet van komen. Het is al moeilijk, zo niet onmogelijk gebleken, papaverteelt uit te bannen in Afghanistan. De bevolking is zo gewend aan hun roes dat ze dan met de grootst mogelijke waarschijnlijkheid, over zullen stappen op andere zaken die nog verwoestender zullen uitpakken. Het zou niet gekker mogen worden zou ik zeggen toen ik hoorde dat er een jongen van elf jaar het leven liet door zich te verslikken in een pruim Qat tijdens het voetballen. Laat staan dat er serieus wordt overwogen vanwege de waterzucht van Qat de hoofdstad Sana’a te verplaatsen om de teelt mogelijk te houden.

    Er zijn een paar (semi-)legitieme smoezen voor het gebruik van Qat vandaar de aandacht voor deze kardinaalsmutsachtige:

   De namen:

• Wetenschappelijk:
  • Catha edulis ( Vahl, Forsk)
• Nederlands:
  • Qat, khat.
• Arabisch: 
  • قات Kat
• Ethiopisch:
  • ጫት č̣āt;
• Somali: 
  • qaat
• Engels:                                 
  • Khat
• Overige synoniemen:
  • quat, gat, jaad, chat, chad, tschut, chaad en miraa.

Potjeslatijn:

• Foliae Cathai 
  • voor het blad

Bestanddelen:

   Behalve de gebruikelijke eiwitten en vetten zijn er psychoactieve alkaloïden aangetroffen in de Catha, waarvan er sommige zeer labiel zijn. Cathine en Nor pseudo ephedrine zijn synoniem. Verhoudingsgewijs zijn er niet veel verschillende stoffen bepaald in de Qat, omdat de meeste onderzoeken zich hebben gericht op juist die psychoactieve alkaloïden:

   Ascorbine zuur (Vit C) 1,610 ppm; Asparigine zuur ; Bèta caroteen 18 ppm; Kalk 2,900 ppm; Cautchouc (latex rubber); Catechine 140,000 ppm; Cathidine 3,200 ppm; Cathine 2,700 ppm; Cathinine 1,500 ppm; Dulci tol; Ephedrine; Vezels 27,000 ppm; IJzer 185 ppm; L-Cathinone; Mannitol; Myricitrine; Nicotine zuur (vit B2) 148 ppm; Nor –psi- ephidrine; Nor iso ephidrine; Psi ephidrine;  Ribo flavine 0.5 ppm; Looistoffen; Thi amine 0.5 ppm.
opm: 10.000 ppm = 1%

Voorkomen:

   Een rechttoe rechtaan boompje van maximaal 25 meter, de kweekexemplaren voor de pluk zijn doorgaans niet groter dan een meter of zes. De bladeren zijn ovaal en tot ca 8cm groot en zijn fijn getand. De bloemen zijn wit en lijken bijna als vanzelfsprekend op die van de kardinaalsmuts en de vruchten zijn een beetje ovaal met drie zaden. De kleur daarvan kon ik niet thuisbrengen. Ze waren nog niet rijp.

Standplaats:

   Recent onderzoek heeft aangetoond dat de Qat uit Jemen stamt en vandaar over de Hoorn van Afrika en verder is verspreid. Ze wordt meestal gekweekt en heb ik niet kunnen achterhalen waar ze van nature staat.

Werking:

   Van de Qat gaat een stimulerende werking uit op het centrale zenuwstelsel die te vergelijken is met die van amfetamine. Het kalmeert de maag en verkoelt de lever. Een andere werking is vergelijkbaar met die van ephedrine; het verruimt de longcapaciteit. Ephedrine is al eeuwen bekend als een stimulans bij het afbreken van lichaamsvetten en heeft dus zo zijn effect op obese en overgewicht. Dus indirect zal het ook op diabetes II moeten werken. Op de geest werkt het zodanig in dat men een vergelijking trekt met de roes van alcohol met behoud van de alertheid.

Nadelen, bijwerking en dosering:

   Hierover zijn weinig praktische gegevens bekend; in zoverre: het is gewoontevormend hoewel net iets minder als in vergelijk met Ecstasy maar toch meer dan anabolica. De nadelige effecten zijn ook minder in vergelijking met hennep en ecstasy. Het is slecht voor de regelmaat van de hartslag, deze wordt gejaagder en resulteert in een hogere bloeddruk. Dus allesbehalve een genotmiddel voor hartpatiënten met een verhoogde kans op een infarct. Dus niet te combineren met bètablokkers en middelen die de bloeddruk al verhogen. Ook dus niet met middelen die een verlaging beogen.

   Nadelen zijn verder het verlaagde libido bij mannen, migraine, aften en ander tandvlees ongemak alswel zelf hersenbloedingen. Dat laatste weer in samenhang met de verhoogde bloeddruk.

   Etnobotanisch wordt het genoemd tegen een aantal, dat overeenkomt met de ontwenningsverschijnselen zoals lethargie, nachtmerries, verlaagd libido en depressiviteit. Dan kom je bij de eerder aangehaalde filosofische vragen die gemakkelijker beantwoord kunnen worden onder de invloed van Qat: “Wat was er eerder......?”

   Als we de concentratie werkzame stoffen vergelijken met meer onomstreden kruiderij dan komen we toch aan een vers gebruik van ca. 15 tot 20 gram blad per dag. Terwijl ik het gebruik door een doorgepekelde Jemeniet schat op zeventig tot tweehonderdvijftig gram per dag.

   Vanzelfsprekend niet gebruiken bij autoverkeer, en bedienen van gevaarlijke machines en werken op daken.

   De nadelen gaan zwaarder wegen naarmate men ouder wordt als gebruiker.

Dit doen bij:

1. Longemfyseem
2. Astma
3. Allergie
4. Overgewicht
5. Overmaat aan galproduktie
6. Geelzucht
7. Te lage schildklierwerking
8. Hoog cholesterol

   Overigens zal het voor de niet ingewijde een lastige zaak zijn om over verse Qat te kunnen beschikken om het te kunnen gebruiken. Mocht u het willen proberen dan is het handig om Somaliërs in de vriendenkring te hebben.

Breda december 2010.
Paul Munnik

Plantaardigheden.nu - Vragen en antwoorden en discussie

^Naar het begin van deze pagina